ئینجیلی پیرۆز

ئیلهام
لیسان ئەلعەرەب ئیلهام وەک زمانێک پێناسە دەکات بە "سەرچاوە و نووسین و پەیام و بۆ ئیلهامدان و وشە شاراوەکان وە هەموو ئەو شتانەی کە ئێوە گەیاندتان بۆ ئەوانی تر"
بەڵام لەڕووی یاساییەوە پێناسەی جۆراوجۆری وەحی هەیە کە دەتوانرێت دابەش بکرێت بەسەر دوو جۆردا:

١- بەپێی ناوەڕۆکی ئیلهامبەخش، کەواتە مه به سته که بە پێی ئەو موکاشیفه یه بێت کە فەرمانی خوا بۆ پێغەمبەرەکانیەتی.

٢. وەک کارێکی ئیلهامبەخش، شێوازەێک بەکارهاتووە بۆ هاندان.

قورئان سێ شێوەی ئیلهامی داناوە، کە لە سورەتی شوورادا هاتووە ٤٢ :٥١" که‌س بۆی نیه هیچ کات (له‌دنیادا) خوای گه‌وره وتو وێژی ڕاسته‌وخۆی له‌گه‌ڵدا بکات مه‌گه‌ر له ڕێگه‌ی وه‌حی و نیگاوه‌، یان له پشتی په‌رده‌وه‌، وه‌ك موسا، یان نێردراوێکی وه‌ك فریشته‌_جوبره‌ئیل_ده‌نێرێت که به گوێره‌ی فه‌رمان و مۆڵه‌تی خوا چی پێ سپێردراوه ده‌یگه‌یه‌نێت، به‌ڕاستی ئه‌و زاته خوایه‌کی بڵند و داناو کاربه‌جێیه‌."

١- یەکەم میتۆدی ئیلهام یان وەحی وشەی خودایە بۆ پێغەمبەرەکانی بە دانی هه ڵوێست بۆ ناو دڵ و مێشکیان بە واتایەکی تر پێیان ئیلقا ده کات، که ئەلقورتووبی و ئیبنی کەثیر لێکدانەوەیان بۆ ئه نجام داوه. ڕۆیا وەک بۆ ئیبراهیم خەلیل الله (الصفت 102) ڕوویدا، لەلایەن ئیبراهیمەوە وەک وه حی لەلایەن خوداوە پەسندکرا.

٢- میتودی دووەم وشەی خودایە بۆ پێغەمبەرەکانی لە پشت پەردەوە، لەچیرۆکی گفتوگۆی خودا لەگەڵ موسادا، دەنگی دەبیستێت، بەڵام خودا نابینێت. ئەم شێوه یه تەنها لەگەڵ موسای پێغەمبەردا بەکارهاتووە. له سورە ی العراف ١٤٣موسا ویستی چاو لە خودا بکات، بەڵام خودا پێی گوت مەحاڵە.

٣- شێوازی سێهەمی ئیلهام یان وەحی ئەوەیە کە خودا پێغەمبەرێک بە حەزی خۆی دەنێرێت بۆ پێغەمبەرەکانی، پێغەمبەر لێرەدا مانای فریشتەی یەزدان دەگەیەنێت، وادیاره پێغەمبەری ئیسلام بەو شیوه یه ئیلهامی پێ دیکته کرابێت. خداوند پیامبر را به شکل فرشته ای یا به شکل مردی که پیامبر را می بیند ، می فرستد، فریشتەی جیبڕه ئیل وەک پیاوێک دەرکەوت کە ناوی زۆحە ئەلکەلەبی بوو. یان فریشتەکە بەنهێنی وه ک ده نگێک ئیلهامێک ده نێرێته خواره وه.

میتودی یەکەم میتۆدی کتێبی پیرۆزه ئیلهام به هێنانەخوارەوەی بیرۆکە یان ئیده یه ک بە دڵ و دەروونی پێغەمبەران و ڕه سوڵه کان، "هەموو نووسراوە پیرۆزەکان لە سروشی خودان، سوودبەخشن بۆ فێرکردن و سەرزەنشت و ڕاستەڕێکردن و لێڕاهێنان لە ڕاستودروستی، تاکو پیاوی خودا تەواو ئامادە بێت بۆ هەموو کارێکی باش( ٢ی تیمۆتی ٣: ١٦-١٧).

ئایا کتێبی پیرۆز ته حریف کراوه؟

خوا لە کوفر لێت خۆش دەبێت. استغفر الله

"ئه‌ی ئه‌وانه‌ی باوه‌ڕتان هێناون ئه‌گه‌ر که‌سێکی متمانه‌پێ نه‌کراو هه‌واڵێکی گرنگی بۆ هێنان، خێرا بڕوای پێ مه‌که‌ن، به‌ڵکو سه‌رنج بده‌ن، لێی بکۆڵنه‌وه تا بۆتان ڕوون ده‌بێته‌وه‌، نه‌وه‌کو ئازارو ناخۆشی و گیروگرفت بۆ خه‌ڵکی دروست بکه‌ن به‌نه‌زانی، جا دوای په‌شیمان ببنه‌وه‌له‌و کاره‌ی که‌پێی هه‌ستاون."(الحجرات ٤٩: ٦)

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ (الحجرات ۴۹: ۶)
کێ دەڵێت دژی خودی قورئانە...... چونکەقورئان دەفەرموێت:

هیچ گۆڕانێک بۆ وشەکانی خودا بەدی ناکرێت (الانعام ٦ :٣٤) هیچ جێگرەوەیەکی بۆ وشەی خودا نییە. " ولا مبدل لكلمات الله " فه‌رمان و فه‌رمووده‌کانی په‌روه‌ردگارت (ئه‌ی محمد (صلى الله عليه وسلم) له‌وپه‌ڕی ڕاستی و دادپه‌روه‌ریدا به‌ئه‌نجام گه‌یشتووه‌، هه‌رگیز شتێک نیه بیانگۆرێت، هه‌ر ئه‌ویش بیسه‌ره به‌گوفتاری هه‌مووان، زانایه به‌هه‌موو نهێنی و ئاشکرایه‌ک.(الانعام ۶: ۱۱۵) وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدْقًا وَعَدْلًا لَّا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ

بەڵێنەکانی خودا ناگۆڕێت (یونس ١٠ :٦٤)"لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ"”

بەڵام هەندێک لەو باوەڕەدان کە شتها یه ک زیاد کراوە یان کەمکراوەتەوە له کتێبی پیرۆز خودا.

الحجر ۱۵: ۹به‌ڕاستی هه‌ر ئێمه قورئانمان دابه‌زاندووه‌و بێگومان هه‌ر ئێمه‌ش پارێزگاری ده‌که‌ین و (نایه‌ڵین ده‌ستی خیانه‌تکار هیچ جۆره ده‌ستێکی تێ بخات و هه‌موو هه‌وڵێك بۆ ده‌ستکاری کردنی نه‌زۆکه‌).

الحجر ۱۵: ۹إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ

١- تۆرات

قورئان ١٨ جار باسی وشەی تەورات دەکات و دووپاتی دەکاتەوە کە ئەو وشەی خودایە. لێکدانەوە یا ته فسیری تەبەری بە تەوراتی جوولەکەکان بە "تەوراتەکە کە ئەمڕۆ هەیانە" یاد ده کات.

بقره ۲ :۵۳ یادی ئه‌ونیعمه‌ته بكه‌نه‌وه كاتێك كتێبی (ته‌ورات) و جیاكه‌ره‌وه‌ی (ره‌واو، ناڕه‌وامان) به‌خشی به موسا بۆ ئه‌وه‌ی ڕێبازی هیدایه‌ت بگرنه‌به‌ر (له گومڕایی ڕزگارتان ببێت).

وَإِذْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ احقاف ۴۶: ۱۲ خۆ پێش ئه‌م قورئانه‌، ته‌وراتی موسا ڕه‌وانه‌کراوه‌تا پێشه‌واو ڕه‌حمه‌ت بێت له‌کاتی خۆیدا... ئه‌م قورئانه‌ش په‌یامێکه سه‌لمێنه‌ری په‌یام و کتێبه‌کانی پێش خۆیه‌تی و، ڕێکه له‌گه‌ڵیانداو به‌زمانێکی عه‌ره‌بی پاراوی ڕه‌وان هاتووه‌بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی سته‌میان کردووه‌بێداریان بکاته‌وه‌مژده‌به‌خشیشه به‌چاکه‌کاران.

وَمِن قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَىٰ إِمَامًا وَرَحْمَةً وَهَٰذَا كِتَابٌ مُّصَدِّقٌ لِّسَانًا عَرَبِيًّا لِّيُنذِرَ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَبُشْرَىٰ لِلْمُحْسِنِينَ

٢- مه زموور (زه بوور)

The Qur’an mentions the word Zabur (Psalms) 3 times. (Al-Nisa 4: 163; Al-Isra’ 17: 55; Al-Anbiya 21: 105).

النسا ۴: ۱۶۳ " به‌ڕاستی ئێمه (وحی)و نیگامان بۆ تۆ ناردووه هه‌ر وه‌کو چۆن (وحی) و نیگامان بۆ نوح و پێغه‌مبه‌رانی دوای ئه‌و ناردووه‌، هه‌روه‌ها (وحی) و نیگامان ناردووه بۆ ئیبراهیم و ئیسماعیل و ئیسحاق و یه‌عقوب و (هه‌ندێک) له کوڕانی یه‌عقوب و عیسا و ئه‌یوب و یونس و هاروون و سوله‌یمان، زه‌بوریشمان به داود به‌خشیووه (کتێبێک بووه زۆربه‌ی ته‌سبیحات و ستایشی په‌روه‌ردگار بووه‌)."

Al-Anbiya 21: 105 “We have written in the Zabour after the reminder (Al-Thikr الذكر) My righteous servants will inherit the earth”.

This is a direct quotation from Psalm 37:11 “But the meek shall inherit the earth, and shall delight themselves in the abundance of peace.”

٣. ئینجیل

قورئان ١٢ جار وشەی ئینجیلی به کار هێناوە.

آل عمران ۳: ۳-٥" خوا قورئانی بۆ تۆ به‌ڕاست و دروست (به چه‌ند قۆناغێک) دابه‌زاندووه‌، به‌ڕاست دانه‌ری سه‌رجه‌م کتێبه پێشووه‌کانی پیش خۆیه‌تی (پێش ده‌ستکاری کردنیان)، هه‌روه‌ها ته‌وراتی بۆ (موسا) و ئینجیلی بۆ (عیسا) ڕه‌وانه کردووه له پێش قورئاندا... ..بێگومان هیچ شتێک له خوا ون نابێت نه له زه‌وی و نه له ئاسماندا.

نَزَّلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ وَأَنزَلَ التَّوْرَاةَ وَالْإِنجِيلَ مِن قَبْلُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَأَنزَلَ الْفُرْقَانَ … إِنَّ اللَّهَ لَا يَخْفَىٰ عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ

المائده ۵: ۴۶-٤٧ "ئینجا به‌شوێن ئاسه‌واری هه‌موو پێغه‌مبه‌رانی (نه‌وه‌ی ئیسرائیلدا) عیسای کوڕی مه‌ریه‌ممان هێنا، که ڕاستی ته‌وراتی ده‌رده‌خست و پشتیوانی لێده‌کردو ئینجیلیشمان پێدا، که هیدایه‌ت و نوور و ڕووناکی تێدایه و پشتگیریی ته‌وراتی پێش خۆیه‌تی، هیدایه‌ت و ڕێنموویی و ئامۆژگاریه بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که له خوا ده‌ترسن و پارێزکارن. ده‌با شوێنکه‌وتووانی ئینجیل به‌و ڕێنموویی و ئامۆژگاریانه هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن که خوا له ئینجیلدا دایبه‌زاندوه (گرنگترینیان شوێنکه‌وتنی ئاینی ئیسلام و پێغه‌مبه‌ری ئیسلامه‌) ئه‌وه‌ی حوکم و داوه‌ری نه‌کات به‌و به‌رنامه‌یه‌ی که خوا دایبه‌زاندوه‌، جا ئا ئه‌وانه ناپاک و تاوانبارو له سنوور ده‌رچوون.

المائده ۵: ۶۸-٦٩ " بڵێ: ئه‌ی خاوه‌نانی کتێب، ئێوه له‌سه‌ر هیچ به‌رنامه‌و په‌یڕه‌وو پڕۆگرامێک نین، هه‌تا به‌چاکی په‌یڕه‌و و پیاده‌ی ته‌ورات و ئینجیل و ئه‌وه‌ی (له‌م دواییه‌دا، که قورئانه‌) نه‌که‌ن که له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه بۆتان دابه‌زیووه‌، ............به‌ڕاستی ئه‌وانه‌ی که ئیمان و باوه‌ڕیان هێناوه (له ئوممه‌تی محمد (صلی الله علیه وسلم) و ئه‌وانه‌ی که بوون به جوو و ئه‌وانه‌ی صابئه‌ن (فریشته په‌رست و ئه‌ستێره په‌رستن) و گاوره‌کان، هه‌ر یه‌ک له‌و ده‌سته‌و تاقمانه ئه‌گه‌ر باوه‌ڕی دامه‌زراو به‌خواو به ڕۆژی دوایی بهێنێت، و کارو کرده‌وه‌ی چاک و دروست و به‌سوود ئه‌نجام بدات، ئه‌وانه نه‌ترس و بیم یه‌خه‌یان ده‌گرێت، نه‌خه‌م و په‌ژاره ڕوویان تێده‌کات (کاتێک له‌به‌ر ڕۆشنایی قورئانه‌وه ئه‌و باوه‌ڕه ده‌هێنن).

دوای هەموو ئەو شتانەی کە قورئان دەربارەی ئینجیل دەیڵێت کێ ئینجیلی گۆڕیوە؟ کەی؟ بۆچی؟ چۆن؟ وە لە کوێ؟

هەندێک بیریان دەچێتەوە کە تەورات و زه بوور هەمان ئەو کتێبانەن کە ئەمڕۆ جوولەکە و مەسیحیەکان بەکاری دەهێنن، بۆیە پێویستە جولەکە و مەسیحیەکان ڕازی بن بۆ ته حریفی کتێبەکە، بەڵام شتی ئاوا مەحاڵە. هەندێک لە مەسیحیەکان ژیانی خۆیان لە ڕێگەی بیروباوەڕەکانیانەوە بەخشیوە، ئایا پێت وایە ئەوان بە هۆی شتێکی شێواو و ته حریف بووه وه ئامادەن بمرن؟ ئەو شته مەحاڵه...

ئایا خودا بەهێزترە یان مرۆڤ؟ چونکە قورئان دەڵێت: تەورات و زه بوور و ئینجیلەکان لەلایەن خوداوەن و ناتوانرێت وشەکانی خوا بگۆڕدرێت و ئاڵوگۆڕ بکرێت یان جێیان بگیرێتەوە؟

ئەگەر خودا ڕێگەی بە تەورات و زه بوور و ئینجیل دا کە بیگۆڕن و سەرکەوتوو نەبوون لە پاراستنیان، ئە ی چۆن پارێزگاری لە قورئان دەکات؟

ئیمام فەخرەدین ڕازی له ته فسیره که یدا دەڵێت: وشەی شێواندن( ته حریف) به مانای گۆڕان و گۆڕین و پاڵنان بە هەر شتێک لە ڕێگای ڕاستیەکەی.ئه و مانایه کاریگه ری گیشتی هه یه. بەڵام هەرکاتێ ئه و زاراوەیه بەکاربێت بۆ که سانێکی پیرۆزه‌وه،لە قەبووڵکردنی گشتیدا( له حاڵه تی گشتیدا) مانای شێواندنی( ته حریف) هەڕەمەکی(خود سه‌رانه) وشەی خودایە لە مانا ڕاستەقینە و ڕەسەنەکەی، و بەو شێوەیە تێده گه یشترێت.

" دوو جۆری شێواندن هه یه، شێواندنی زارەکی یان شێواندنی وشەی (شێواندنی دەق) و شێواندنی ڕۆحی یان شێواندنی مانادار (شێواندنی مانا) هەیە."

محەمەد خۆی لەگەڵ زۆربەی پێشینەکانی قورئاندا جوولەکەکانی تاوانبار بە شێواندنی مانا کرد. جوله‌که‌کانیان تاوانبار کرد بە گۆڕینی مانای ئینجیلی بە لێکدانەوەی هەڵە، یان لە سەر ڕاستی کاتی خۆی بە فێرکردنی تەورات لە هەندێک حاڵەتدا. چەند ئایەتێک هەیە دەربارەی ئەم بیرۆکەیە.

ئایه تی ژماره ۱: بقره ۲ :۷۵

بەشی سەرەتایی قورئان زۆرجار لەلایەن خەڵکەوە بە یەکسانی باس دەکرێت.

"ئایا ئێوه (ئه‌ی گرۆی ئیمانداران) به ته‌مان و ئومێده‌وارن كه جوله‌كه ئیمان و باوه‌ڕ بهێنن به ئاینه‌كه‌ی ئێوه‌، له كاتێكدا بێگومان ده‌سته‌یه‌ك له شاره‌زاكانیان گوفتاری خوایان ده‌بیست له (ته‌ورات)دا، له‌وه‌ودوا ده‌ستكاریان ده‌كرد دوای ئه‌وه‌ی كه تێی گه‌یشتبوون و ده‌یانزانی ڕاستیه‌كه‌ی كامه‌یه‌."

كَنَعْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَآيَةِ الرَّجْمِ أَوْ تَأْوِيلَهُ فَيُفَسِّرُونَهُ بِمَا يَشْتَهُونَ.

دەڵێت شێواندن ئاماژە بە بابەتەکانی وەک باسکردنی پێغەمبەر (ص)، یان ئایەتی بەردبارانکردن یان لێکدانەوەی دەکات.

هەروەها سید ئەحمەد ئاماژە بەم بەشە دەکات: "تیۆرەکە" گوێیان لە وشەی خودا بوو و پاشان دوای ئەوەی لێی تێگەیشتبوون شێواندیان، "ئەوە دەردەخات کە ئەم تۆمەتە تەنیا لە خوێندنەوەی وشەدایە نەک لە گۆڕینی نووسراوی وشەکە.

مانای ڕاستەقینەی ئەم دەستەواژەیە ئەوەیە کە لە قسەکانی خودی پێغەمبەرەوە دیارە. چونکە ئەگەر جوولەکەکان دەقی ڕاستی ئینجیلەکەیان بگۆڕیایە، ئەوە نەدەکرا پەنای بۆ پەڕتووکی شێواو ببردایە بۆ چارەسەرکردنی جیاوازییەکانی نێوان خۆی و پەیڕەوانی موسا. ئەو ئاسانییەی کە جوولەکەکان دەیانتوانی موسڵمانان فریویان بدات، لە نووسینەکەی بوخاری بە باشی قابیلی تێگەیشتنه.

روى أبو هريرة قال كان أهل الكتاب يقرأون التوراة بالعبرانية ويفسرونها بالعربية لأهل الإسلام.

"ئەبو حوڕائیرە دەفەرموێت: "خەڵکی کتێبی "تەورات بە عیبری ده‌خوێنەوە و بە عەرەبی بۆ خەڵکی ئیسلامی ڕوون ده‌کەنەوە. چ شتێک ده ی توانی ئاسانتر بێت بۆ جوولەکەکان لە دۆخێکی ئاوادا بۆ گەیاندنی لێکدانەوەیەکی هەڵە لە دەقی وتراوه که.

پێش ئەوەی تەواو بین، پێویستە دەستەواژەیەکی تر بپشکنین. ئەو بەشەی قورئان کە هەندێک جار بۆ سەلماندنی شێواندنی ئینجیل دەگێڕنەوە، ئەمەی خوارەوەیە:

بقره ۲: ۴۲

وَلَا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُوا الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ

نه‌كه‌ن ڕاستی و به‌تاڵ، حه‌ق و ناحه‌ق به‌یه‌كه‌وه بئاڵێنن و حه‌ق مه‌شارنه‌وه‌، درۆ دامه‌پۆشن به‌ڕاست له‌كاتێكدا خۆشتان حه‌ق و ڕاستی ده‌زانن كامه‌یه‌.

الرضی لە لێدوانە بەناوبانگەکەیدا، ئەلکەبیر، بۆچوونەکانی خۆی لەسەر ئەم ئایەتە دەنووسێت،
: عن ابن عباس أنهم كانوا يحرفون ظاهر التوراة والإنجيل، وعند المتكلمين هذا ممتنع، لأنهما كانا كتابين بلغا في الشهرة والتواتر إلى حيث يتعذر ذلك فيهما، بل كانوا يكتمون التأويل.

لە ئیبن عەباسەوە دەگێڕدرێتەوە کە دەقی تەورات و ئینجیلیان دەگۆڕی، بەڵام ئەستەم بوو زاناکان ئەو کارە بکەن، چونکە ئینجیل بە گشتی ناسراو و بە فراوانی دابەش کرابوو و بە به سه ر چه‌ندین نه‌ته‌وه‌دا دابه ش کرابوو، بۆیە گۆڕانێکی لەو شێوەیە لە ئەواندا مەحاڵە بەڵکو ماناکەیان ده‌شارده وە "

بەو پێیەی سەرەوە بە ڕوونی دایمەزراندووە کە هیچ بانگەشەیەک بۆ شێواندنی بە ئەنقەست و شێواندنی دەقی ئینجیل لە قورئاندا لە دژی جوولەکەکان نەکراوە. تەنیا تۆمەتەکە گۆڕینی مانا بووه بە لێکدانەوەی هەڵە یان شاردنەوەی ڕاستی لە هەندێک بەشدا. لە هەموو قورئاندا بەشێک نییە دەربارەی مەسیحیەکان کە پەیڕەوانی عیسایان تۆمەتبار بکەن بە شێواندنی مانا (شێواندنی مانا). ئەمە خاڵێکە کە هەندێک جار لە دەرەوەی چاو دەمێنێتەوە و لێرەدا سەرنجی خوێنەرانی موسڵمان بۆ ئەم خاڵە ڕاده‌کێشین چونکە ئەگەر ئەوەش نیشان بدرێت کە جوولەکەکانی مەدینە وەشانی تەوراتیان گۆڕیوە - شتێک کە مەحاڵە بیسەلمێنێت، وەک ئەوەی کە نیشانمان دا، کێ دەتوانێت حوکم لەسەر هەموو جولەکەکانی هەموو جیهان بدات بۆ ئەوەی هەمان گۆڕانکاری لە وەشانەکانی تەوراتدا بکات. لەگەڵ ئەوەشدا، بە شێوەیەکی گریمانەیی، جوولەکەکان هەندێک لە پێغەمبەرەکانی دەربارەی هاتنی محەمەد لە ڤێرژنەکانی تۆرات جیاکردەوە، کەواتە چۆن پێشبینیەکان لەو وەشانە نادۆزرێنەوە کە لە دەستی مەسیحداندایە؟ هەموو کەس دەزانێت کە هەمیشە تاڵترین دوژمنایەتی لە نێوان جوولەکە و مەسیحییەکاندا هەبووە، بۆیە بە تەواوی ئەستەمە لە بابەتێکدا وەک شێواندنی ئینجیل تێکەڵی نێوانیان بکرێت. بەڵگە و نیشانە ڕوونە، ئەو شێواندنانە هەرگیز لە دەقەکاندا ڕووی نەداوە.

ئایه‌تی ژماره ۲: آل عمران ۳ :۷۸

ئەم ئایەتە هەندێک جار بەم شێوەیە دەگێڕدرێتەوە بۆ سەلماندنی شێواندنی تەورات:

وَإِنَّ مِنْهُمْ لَفَرِيقًا يَلْوُونَ أَلْسِنَتَهُمْ بِالْكِتَابِ لِتَحْسَبُوهُ مِنَ الْكِتَابِ وَمَا هُوَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَقُولُونَ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ.

به‌ڕاستی ده‌سته‌یه‌کیش له‌وانه‌ی (که له چه‌ند ئایه‌تی پێشوودا باسکران واته جووه‌کان) زمانیان باده‌ده‌ن و به‌جۆرێک شت ده‌ڵێن، گوایه (ته‌ورات) ده‌خوێننه‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ی (ئێوه چه‌واشه بکه‌ن و) وا بنوێنن که ئه‌و کتێبه ده‌ور ده‌که‌نه‌وه‌، له‌حاڵێکدا ئه‌وه‌ی ده‌یخوێننه‌وه له‌و کتێبه نیه (زۆر جار) ده‌ڵێن: ئه‌وه‌ی که ده‌یخوێنین هه‌ر ئه‌وه‌یه خوا ڕه‌وانه‌ی کردووه‌، له ڕاستیدا هه‌رگیز ئه‌وه له‌لایه‌ن خواوه نیه و به‌ده‌م خواوه درۆ هه‌ڵده‌به‌ستن و ده‌شزانن که درۆ و بوختان ده‌که‌ن.

تەنیا خوێندنەوەی وردی ئەم ئەڵقەیە بەس بوو بۆ قایلکردنی زۆربەی دەمارگیرەکان کە هیچ شتێک ڕووی نەداوە بۆ وشە نووسراوەکانی تۆرات لێرە. بە پێی ئایەتەکە، زمانەکەیان دەپێچنەوە، بە ئاشکرا ئاماژە بە گۆڕانکاری زارەکی دەکەن لە کاتی خوێندنەوە یاندا له خوێندنەوەی کتێبی پیرۆز. لە لێدوانەکەیدا لەسەر ئەم ئەڵقەیە، لێدوانە بەناوبانگەکەی ئیبن عەباس دەڵێت:

يقولون علي الله الكذب وهم يعلمون أنه ليس ذلك في كتابهم.

" لە دژی خودا درۆ دەکەن، ئەوان دەزانن ئه و شته ی دەڵێن لەکتێبدا نییە". "

ئیبن عەبباس ئەوەمان بۆ ڕوون ده‌کاته‌وه کە هەندێک لە جوولەکەکان بە هەڵە وشە یان دەستەواژەیان بۆ ئەو شتانە زیاد دەکرد کە لە کتێبدا نەبوون. بۆیە بە ڕوونی ڕوونی ده‌کاته‌وه کە هەموو گۆڕانێک کە ڕووی داوە لە دووبارەبوونەوەی زارەکی کتێبی پیرۆز ڕوویداوە نەک لە دەقی نووسراوی کتێبی پیرۆز.

جەلالین لەلێدوانەکەیدا لەسەر دەقەکە ده‌ڵێت:

" ئه‌وان کاتێک دەیخوێننەوە لە شوێنی خۆیدا دەیگۆڕن"

ڕەنگە لێرەدا قسەیەکی باش نەبێت بۆ بۆچوونەکانی نووسەری کتێبی تەفسیر ئەلدێر مەنسور لەم بەشەی خوارەوەدا:

وأخرج ابن المنذر وابن أبي حاتم عن وهب بن من به قال: إ هن التهوراة والإنجيل كما أ نزلهما هالل لم يغ هير منهما حر ف ولك هنهم يضلون بالتهحريف والتهأويل والكتب كانوا يكت بونها من عند أنفسهم، ويقولون هو من عند هالل، فأ هما كتب هالل تعَالَى فَإنِههَا مَحْفوُظَ لا تحو هولُ.

ئەە لە لایەن ئیبن مەنزەر و ئیبن ئەبی حاتەم لە وەهاب ب مەنەباوە دەگێڕدرێتەوە کە هیچ وشەیەک لە تەورات و ئینجیلەوە نەگۆڕاوە لەو شتەی کە خودا دەریخستووە، بەڵام ئەوان (جوولەکەکان) بە گۆڕینی ماناکە خەڵکیان گومڕا کرد. هەروەها کتێبیان بۆ خۆیان نووسیوە، هەرچەندە لە خودا نەبوون، ده یانکوت: "ئەوە لەلایەن خوداوەیە". بەڵام کتێبەکانی خودا لە گۆڕان پارێزراو بوون و هیچ گۆڕانکارییەکی تێدا نەکراوە. '

ئایه‌تی ژماره ۳: آل عمران ۳ :۷۱

لەگەڵ ئەوەشدا هەندێک جار ئایەتێکی تری قورئان دەگێڕدرێتەوە بۆ پشتگیریکردنی تۆمەتی شێواندن لە تەوراتدا ئەمە ئایەتەکەیە،
يَا أَهْلَ الْكِتَابِ لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُونَ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ.

ئه‌ی خاوه‌ن کتێبه‌کان بۆچی به‌رگی به‌تاڵ و ناحه‌قی ده‌که‌ن به‌به‌ری حه‌ق و ڕاستیداو حه‌ق و ڕاستی ده‌شارنه‌وه‌، له‌کاتێکدا خۆتان چاک ده‌زانن (که‌حه‌ق و ڕاستی کامه‌یه‌).

ئیبنی هشام ژیاننامەنووسی گەورەی پێغەمبەر سەبارەت بە کاتی ناردنی ئەم ئایەتە، بۆمان ڕوونده‌کاتەوە و لە ئەنجامدانیشیدا بە تەواوی ڕای ئەوانەی باوەڕیان وایە ئەم ئایەتە تەئکید لە شێواندنی ئینجیل دەکات ڕه‌ت ده‌کاته‌وه. ئەوەی به‌و شێوەیە نووسیوە:

"عەبدولڵا ئیبن دەعیف" و "ئەدی ز‌‌ه‌ید" و "ئه لحاریثە ئیبن عه‌وف" له گه‌ڵ یه‌ک قسەیان ده‌کرد : وەرن بەیانی با باوەڕ بە ئەو شتانە بکەین کە بۆ موحەمەد و هاواڵەکانی هاتۆته خوارێ، لە ئێوارانیش پشت لە باوەڕبوون بە ئەوەوە بکە‌ین بۆ سەرلێشێواوکردنی ئاینەکەیان ئەو کارو کردەوانەی کردوومانە دەیکەن و لەئیمان و باوەڕیاندا بگەڕێنەوە ، ئینجا خوای گەورە ئایەتی بۆ ڕەوانەکردوون: ئەی خەڵکی کتێب، بۆچی حەق و ڕاستی دەگۆڕن بەدرۆ؟ ئایا ڕاستیەکان دەکێشن هەرچەندەدەتانزانی؟!

بە ئاماژەدان بە قسەکانی ئیبنی هشام تێدەگەین کە ئایەتی ناوبراو هیچ ئاماژەیەک بە کتێبی پیرۆز ناکات. ئەم ئایەتە بۆ هەندێک لە جوولەکە درۆزنەکان ئاشکرا بوو کە وا نیشانیان دەدا کە بەیانیان باوەڕیان بە محمد و قورئان هێناوە بۆ ئەوەی موسڵمانان لە باوەڕیان دوور بخەنەوە و ڕاستی چیرۆکەکە بشارنەوە و بە "درۆ" ئامانجە ڕاستەقینەکانیان داپۆشن، بەڵام بە ئاشکرا بڕوایان باوه‌ڕی خۆیان ئینکار ده‌کرد.

ئاشکرایە لە لیکدانه وه ی نموونە باسکراوه‌کان دیارە، قورئان هیچ تۆمەتێک بۆ شێواندنی زارەکی نییە. ئەوەی سەلمێنراوە ئەوەیە کە هەندێک لە جوولەکە‌ سعودییەکان لە بێ ئاگایی گوێگرانی موسوڵمانان ئیستغلالیان کردووە و لەسەر بنەمای ڕاستەقینەی هەندێک لە بەشەکانی ئینجیل (تەورات) چەواشەیان کردوون. ئینجیلەکە بە عیبری نووسراوە و دەبوا وەربگێڕدرێت بۆ عەرەبی بۆ تێگەیشتن لە موسڵمانان. لەبەر ئەوە، هەموو دەرفەتێک هەبوو بۆ شێواندنی زارەکی یان لێکدانەوەی هەڵە بۆ بەشەکانی ئینجیل. بەڵام هەرگیز هیچ تۆمەتێک نەبوو کە جولەکەکان ئایەتی بەردباران لە تەورات بسڕنەوە. لە ڕاستیدا، ئەم شوێنە تا ئەمڕۆ هەیە: پەیمانێکی بێدەنگ بۆ دڵسۆزی، کە جوولەکەکان ئینجیلەکەیان پاراستووە.

ئایه‌تی ژماره ۴: النسا ۴ :۴۶

تۆمەتێکی هاوشێوە بۆ جووڵەی وشەکان لە کتێبی پیرۆز دژی جوولەکەکان عینوان کراوه. نووسراوە که،

مِّنَ الَّذِينَ هَادُوا يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَيَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَيْنَا وَاسْمَعْ غَيْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَيًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِي الدِّينِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانظُرْنَا لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَٰكِن لَّعَنَهُمُ اللَّهُ بِكُفْرِهِمْ فَلَا يُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِيلًا.

هه‌ندێک له‌وانه‌ی که بوونه‌ته جوو قسه له‌جێی خۆیدا ده‌سکاریی ده‌که‌ن و جێ گۆرکێی پێده‌که‌ن و به‌ئاره‌زووی خۆیان لێکی ده‌ده‌نه‌وه (به کینه‌وگاڵته‌وه) ده‌ڵێن: بیستمان و به‌قسه‌شمان نه‌کردیت!! گوێ بگره ده‌ک گوێت لێ نه‌بێت!! (هه‌روه‌ها ده‌یان وت:) (راعنا) و ده‌میان بۆ خوار ده‌کرده‌وه تا مانایه‌کی هه‌ڵه ببه‌خشێت و ببێته ته‌عنه و ڕه‌خنه له دین، خۆ ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی ئه‌وان بیانوتایه‌: بیستمان و گوێڕایه‌ڵین و تۆیش گوێمان بۆ بگره‌و مۆڵه‌تمان بده (تا تێبگه‌ین) چاکترو ڕاستترو به‌نرختر بوو بۆیان، به‌ڵام (چونکه پاک نین و ده‌روون نه‌خۆشن) خوا نه‌فره‌تی لێ کردوون به‌هۆی کوفریانه‌وه‌، بۆیه باوه‌ڕناهێنن که‌مێک نه‌بێت.

بە ئاماژەدان بە لێکدانەوە ستانداردەکانی قورئان ئاشکرایە کە ئەم ئایەتە وەک ئایەتەکانی پێشوو هیچ هۆکارێکی نییە بۆ گەندەڵی ئایینی کتێبی پیرۆزی جوولەکە‌کان. بەڵکو ئەوە نیشان دەدات کە وشەی (وشەکە) فەرمووده‌ی موحەمەدە! بۆ نموونە جەلالین لە لێکدانەوەی دیاریکراوی قورئاندا بۆمان ڕوون دەکاتەوە کە هەندێک لە جوولەکەکان هەندێک لە سڵاوە باوەکانی ناو خەڵکیان گۆڕیوە بۆ گاڵتەکردن بە موحەمەد. بەو شێوەیە دەهاتن بۆ لای پێغەمبەر و لە جیاتی ئەوەی بڵێن السلام و علیک " سڵاوت له تۆ" ده‌یانکوت: ئەلسام عليك ، واتە کارەساتت بۆ بێت. جا ئەوانیان بە زمانی خۆیان سەرلێشێواو ده‌کرد. ئیمام فەخرەدین ئەلڕازی بەردەوام بوو و گوتی جولەکەکان هاتن بۆ لای موحەمەد و پرسیاری تایبەتیان لێکرد، بەڵام دوای جێهێشتنی ئەو وشانەی کە فێریانی کردبوو ده‌یانگۆڕی.

بە پێی ئەم پەندانە ئاشکرایە کە ئەو ئایەتەی کە لە سەرەوە بۆ سەلماندنی شێواندن( ته‌حریف) کتێبی پیرۆز هاتووە بە هیچ شێوەیەک ئاماژە بە کتێبەکە ناکات، بەڵکو بۆ گۆڕینی فه‌رموده‌ی موحەممەد لە لایەن جوولەکەکانەوە ده‌کات. وێنەیەکی دیاری سادەیی موسڵمانان و نەزانینی هەندێک لە فێرکردنەکانی قورئان دەبینین.

ئایه‌تی ژماره ۵: آل مائده ۵ :۱۳

ئەم ئایەتە یەکێکە لە ئایەتەکانی قورئان کە زۆر جار لە پشتبەستن بە تۆمەتی شێواندنی دەقی کتێبی پیرۆز دەگێڕدرێتەوە:

جا به‌هۆی ئه‌وه‌وه که نه‌وه‌ی ئیسرائیل به‌رده‌وام په‌یمان و به‌ڵێنه‌کانیان ده‌شکاند، نه‌فره‌تمان لێکردن و دڵه‌کانیانمان ڕه‌ق و سه‌خت و ڕه‌ش کرد (چونکه یه‌کێک له سیفه‌تیان ئه‌وه‌یه‌) که‌: قسه له جێی خۆیدا ناکه‌ن و جێی ده‌گۆڕن (به ئاره‌زووی خۆیان ده‌ستکاریی ته‌وراتیشیان کردووه‌) هه‌روه‌ها به‌شێک له‌و شتانه‌ی که یاداوه‌ری بوو بۆیان فه‌رامۆشیان کردو، به‌رده‌وام ده‌بینیت و بۆت ده‌رده‌که‌وێت که زۆربه‌یان خیانه‌تکارو دوژمنکارن، مه‌گه‌ر که‌مێکیان نه‌بێت، (له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا قه‌یناکات) هه‌ر لێیان خۆش ببه‌و چاوپۆشیان لێ بکه‌، چونکه به‌ڕاستی خوا چاکه‌کارانی خۆشده‌وێت.

فَبِمَا نَقْضِهِم مِّيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِّمَّا ذُكِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَائِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِّنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ.

تفسیر (شرح) تفهیم القرآن :" ئینجا بۆ پێشێل کردنی پەیمانەکە، لە ڕەحمەت و میهرەبانی خۆمان دوورمان خستەوە و بووە هۆی ئەوەی دڵیان ڕەق بکەن. (وە ئێستا ئەوانە بەو شێوەیەن که) وشەکان لە دەقەکەیان لادەبەن و بەم شێوەیە ماناکانیان دەشێوێنن و بەشێکی زۆری ئەو وانە وانەشیان لەبیر کردووە کە پێیان دراوە و تۆش دەبینیت کە خیانەتیان لە هەمووی کردووە جگە لە چەندێک. جا لێان خۆشبن و کرداریان پشت گوێتان بخه‌ن. بەڕاستی خوا چاکانی خۆش دەوێت. " (http://quran.ksu.edu.sa/tafseer/tafheem/sura5-aya13.html#tafheem)

بوخاری ده‌ڵێت، ئەوان جێی وشەکانیان گۆڕی.

ئەوان دەقەکە دەگوێزنەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی هیچ کەسێک ناتوانێت یەک وشە لە هیچ کام لە کتێبەکانی خودا بسڕێتەوە، تەنیا توانای گواستنەوەیان هەیە بۆ گۆڕینی لێکدانەوەکە واته ته ‌فسیره‌کان.

تفسیری ئیبن کثیر: "واتە ماناکانیان لە دەست داوە، ئایەتەکانی خوایان بەکارهێناوە و کتێبی خوایان ڕوونکردۆتەوە، دوور لەوەی کە ئاشکرا بوونه که‌ی و دوور لە مانا و شوێنی مەبەستەکەی. وە ئەوان ڕەتیان کردەوە کە لێدوان بدەن لەسەر هەموو ئەو شتانەی کە نەگوترا، وە هەر ئەوە بوو، ئەوان بەردەوام بوون لەو کارە"

ئەگەر قورئان ده ستکاری ئینجیلی پشتڕاست ناکاته وه، ئە ی بۆچی ئەم تۆمەتە دەستی پێکرد. لە بنچینەدا زۆربەی موسڵمانان:

١. مێژووی ئەم تۆمەتە نەزانن.

2- هەرگیز بیریان لە مه فهووم وتاری و مێژووییەکانی ئەم تۆمەتە نەکردۆتەوە.

ئیبنی حه زه م یەکەم موسڵمان بوو کە دۆکترینی شێواندنی ئینجیلی لە سەدەی ١١ی زاینی پێشکەش کرد. بۆیە بۆ چوار سەدەی یەکەمی مێژووی ئیسلامی ئەم مەزهەبە بوونی نەبوو بەگوێرەی رێزمانی ئەدەبی قورئان، کە بانگەشەی ئەوە دەکات:" وه‌نه‌بێت ئه‌م قورئانه له‌لایه‌ن که‌سێکه‌وه داڕێژرا بێت و هه‌ڵبه‌سترا بێت جگه له‌خوا، به‌ڵکو ڕاستی و ڕه‌وانی کتێبه ئاسمانیه‌کانی پێش خۆشی دووپات ده‌کاته‌وه‌، هه‌روه‌ها ڕوونکه‌ره‌وه‌ی بیرو باوه‌ڕو ئه‌رکه‌کانه‌، به‌ڕاستی هیچ گومان له‌وه‌دا نیه که ئه‌م قورئانه‌له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگاری هه‌موو جیهانه‌وه ڕه‌وانه‌کراوه‌." ( یونس ١٠: ٣٧)

هەروەها ئیبن حازم تێبینی کرد کە قورئان بەو پێوەرە کار ناکات کە ده ڵێت:

ئیبنی حه زه م ناکۆکییەکانی نێوان قورئان و ئینجیلەکانی بینی. نموونەیەکی ئاشکرا بریتی بوو لە دەقی قورئانی ' ئەوان نەیان کوشت و له خاچیان نه دا" سورەتی ٤ :١٥٦. "چونکە دەبێت قورئان ڕاست بێت" ئیبن حزم وتی: "دەبێت ئەو دەقە ئینجیلە ناکۆکانە بێت و هەڵەن. بەڵام محەمەد پێمان دەڵێت ڕێز لە ئینجیل بگرین بۆیە دەبێت دەقی ئێستا لە لایەن مەسیحییەکانەوە تەزویر بکرێت. مشتومڕەکەی لەسەر بنەمای ڕاستی مێژوویی نەبوو، بەڵکو بە تەواوی لەسەر بنەمای خۆی و بە خواستی خۆی بۆ پاراستنی حەقیقەتی قورئان بوو.

ئیبنی حه زه م دەمەقاڵێ لەسەر ئەوە دروست بوو کە هیچ شتێک ناتوانێت ڕێگری بکات لە بەدواداچوونی ئەم تۆمەتە، ئاسانترین ڕێگا بۆ هێرشکردنە سەر ڕکابەرەکان دیار بوو. "ئەگەر هەڵەی کتێبەکانیان بسەلمێنین، ئەوا ئەو مشت و مڕانەی کە لێیان وەردەگرن لە دەست دەدەن" (الفصل فی المیزان والاحوال فی حال ابن حزم).

ئەمە بووە هۆی لێدوانە گوماناویەکانی:"مەسیحیەکان ئینجیلی ئاشکرایان لە دەست داوە، جگە لە چەند شوێنەوارێک کە خوا بە نەشیاو بەجێی هێشتووە"

نووسەرانی دواتر هەمان هۆکاریان وەرگرت و گەورەیان جوانتریان کرد. لەوکاتەوە بۆتە پێکهاتەیەکی جێگیری مشتومڕی موسڵمانان. .

خۆ ئەگەر خوا نه یتوانیبا یان نەیویستایە فەرمانی خۆی لەگەندەڵی بپارێزێت، که وایه ئەوەخودا نیە. خۆ ئەگەر نەیدەتوانی فەرمانی خۆی لەگەندەڵی بپارێزێت، ئەوەبەڕاستی ئەو زاتەناتوانایەوە هیچ خوداوه ندیەکی نیە وه خەسڵەتەکانی پارێزکاری و بێسوودی تێکدەچێت و ئەو خودا نیه.

مه فهومه مێژووییەکانی ئەم بنەما مەزهەبیانە زۆرن. کتێبی پیرۆز هەرە کۆنترین کتێبی سەلماندراوه. بەڵگەی دەستنووسی کتێبی پیرۆز لە نووسینە کۆنەکانی تر زۆر بەهێزترە.

بانگەشەی موسوڵمانان سه باره ت به لادانی دەقی کتێبی پیرۆز پشتگیریه کی زۆر ناکه ن له نووسینەکانی موسڵمانە کۆنەکان. زۆر بە ئاشکرا دیارە کە زۆرینەی یەکەم پۆلۆمیستە موسڵمانەکان (هەرچەندە هەمووی نا، بەڵام) بڕوایان وابوو کە دەقی دەقە کۆنەکان، بەلایەنی کەمەوە کتێبی پیرۆزی عیبری بە دەست لێنه دراویی ماونەتەوە.

هۆکاری ئاشکرا ی بۆچی هەندێک لە موسڵمانانی ڕابردوو وەک ئیبن حه زه م (و زۆرێک لە خەڵکی ئەمڕۆ) که باس لە شێواندنی ئینجیل دەکەن ئەوەیە کە پەیامی ئینجیل پێچەوانەی بانگەشەکانی قورئانە. بە واتایەکی تر، ئینجیل و قورئان ناکۆکن لەگەڵ یەکتر لەسەر مەسەلە بنەڕەتییەکان، بۆیە هەردووکیان ناتوانن ڕاست بن. هەردووکیان لەوانەیە هەڵە بن، بەڵام هەردووکیان ناتوانن لە لایه ن خودای تاکه وه بن.چونکە قەبووڵکردنی ئینجیل وەک حەقیقه تی خودا بەشێوەیەک لەشێوەکان ڕەتکردنەوەی قورئان و موحەمەدە وه کێشەی موسڵمانەکان زۆر ئاشکرایە.بەڵام هێرشکردنە سەر کتێبی پیرۆز، بێ متمانه کردن به قورئان و یەکەمین سەرچاوە ی موسڵمانەکانه که ڕەوایەتی و ڕەسەنایەتی کتێبی پیرۆزەکات.

تۆمەتی ئیبن حه زه م بە لادانی( ته حریف) کتێبی پیرۆز هیچ مانایەکی نییە. نابێت ئەم تۆمەتە لەلایەن موسڵمانێکی ڕاستگۆوە قبوڵ بکرێت. ئەمە هەوڵێک بوو بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە ڕەخنەییە: هۆکاری ڕاستەقینەی جیاوازی نێوان قورئان و ئینجیل لە زۆربەی مەزهەب و فێرکردنە سەرەکیەکاندا چییە؟

١. مەریەم ١٩: ١٢، مه که ی ناوەڕاست لە -٧ی هیجری.
(پاشان که یه‌حیا گه‌وره بوو فه‌رمانمان پێدا) ئه‌ی یه‌حیا کتێبی (ته‌ورات) به‌توندی بگره‌و پابه‌ندی به‌و هه‌ر له ته‌مه‌نی نه‌وجه‌وانیدا، توانای جیاکردنه‌وه‌ی ڕاست و ناڕاستمان پێبه‌خشی، به دادوه‌رێکی ڕێک و پێک کێشه‌ی خه‌ڵکه‌که‌ی چاره‌سه‌ر ده‌کرد.
٢. آل عمران ٣: ٤٨ ٢-٣ی هیجری .
"گابریێلی فریشتە قسە لەگەڵ مەریەم دەکات دەربارەی عیسا پێش لەدایکبوونی عیسا و دەڵێت:هه‌روه‌ها خوای گه‌وره فێری کتێب و نووسین و دانایی و ته‌ورات و ئینجیلی ده‌کات.
٣. تەحریم ٦٦: ١٢ ، ٧ی هیجری .
هه‌روه‌ها نموونه‌ی هێناوه‌ته‌وه به مه‌ریه‌می کچی عیمرانیش که داوێنی خۆی به‌پاکی ڕاگرت، ئێمه‌ش له‌و ڕۆحه‌ی که به‌ده‌ستمانه‌، فوومان پێداکرد، ئه‌ویش باوه‌ڕی ته‌واوی هه‌بوو به گوفتارو فه‌رمانه‌کانی په‌روه‌ردگاری و هه‌میشه و به‌رده‌وام ملکه‌چ و فه‌رمانبه‌ردارو خواناس و نزاکار بوو.
٤- آل عمران ٣: ٤٩- ٥٠ ، ٢- ٣ی هیجری .
(له ئاینده‌دا ڕایده‌گه‌یه‌نێت) به‌نه‌وه‌ی ئیسرائیل که من پێغه‌مبه‌رێکم، بۆ لای ئێوه ڕه‌وانه‌کراوم، به‌ڵگه و نیشانه‌یه‌کیشم پێ یه له لایه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه‌، (ئه‌ویش ئه‌مه‌یه که‌): من له قوڕ شێوه‌ی باڵنده‌تان بۆ دروست ده‌که‌م، ئینجا فووی پێدا ده‌که‌م، به‌فرمانی خوا یه‌کسه‌ر، ده‌بێته باڵنده‌یه‌کی زیندوو و کوێری زکماک و نه‌خۆشی به‌ڵه‌کیی چاک ده‌که‌مه‌وه به‌ویستی خوا و مردووانیش زیندوو ده‌که‌مه‌وه به‌فرمانی خوا و هه‌واڵی ئه‌و شتانه‌ی که ده‌یخۆن و هه‌ڵی ده‌گرن له ماڵه‌کانتاندا پێتان ڕاده‌گه‌یه‌نم، به‌ڕاستی له‌و شتانه‌دا به‌ڵگه‌و نیشانه هه‌یه بۆتان ئه‌گه‌ر ئیماندارن. هه‌روه‌ها به‌ڕاستدانه‌ری ئه‌و ته‌وراته‌م که له‌به‌ر ده‌ستمدایه‌، هاتووم بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ندێک له‌و شتانه‌ی له‌سه‌رتان حه‌رامکراوه (به‌فه‌رمانی خوا) حه‌ڵاڵی بکه‌م و به‌ڵگه‌شم بۆ هێناون له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه (له‌سه‌ر ڕاستی پێغه‌مبه‌رایه‌تیم) که‌واته له خوا بترسن و فه‌رمانبه‌رداری من بن و به قسه‌م بکه‌ن.
٥. ئەلسەف ٦١: ٦ ، لە ٣ی هیجری .
بیریان بخه‌ره‌وه‌، کاتێك عیسای کوری مه‌ریه‌م به‌نه‌وه‌ی ئیسرائیلی وت: منیش به‌ڕاستی پێغه‌مبه‌ری خوام بۆ سه‌ر ئێوه‌، ڕاستی ته‌وراتیش ده‌سه‌لمێنم که‌له پێش مندا هاتووه‌، هه‌روه‌ها مژده‌ده‌ریشم به‌پێغه‌مبه‌رێك که دوای من دێت و ناوی - ئه‌حمه‌د - ه‌، که‌چی کاتێك به به‌ڵگه و نیشانه‌ی تێر و ته‌واوو موعجیزه‌ی ئاشکراوه پێی ڕاگه‌یاندن، وتیان: ئه‌مه جادوویه‌کی ئاشکرایه‌.
٦. المائیده ٥: ٤٨ ، ١٠ی هیجری .
ئێمه قورئانمان هاوڕێ له‌گه‌ڵ هه‌موو حه‌قیقه‌ت و ڕاستیه‌کدا بۆ تۆ دابه‌زاندووه‌، ڕاستی و دروستی کتێبه‌کانی پێش خۆیشی دیاری ده‌کات و چاودێره به‌سه‌ر هه‌موویاندا (کاتێک خاوه‌نانی کتێب له گاورو جوو گیروگرفتیان ده‌هێنن بۆ لای تۆ) به‌و به‌رنامه‌یه‌ی خوا ناردوویه‌تی داوه‌ریی بکه له نێوانیانداو شوێن ئاره‌زووه‌کانی ئه‌وان مه‌که‌وه‌و له‌و حه‌قه لامه‌ده که بۆت ڕه‌وانه کراوه‌، بۆ هه‌رلایه‌کتان (موسڵمانان و خاوه‌نانی کتێب) به‌رنامه و پڕۆگرامی تایبه‌تمان بڕیارداوه خۆ ئه‌گه‌ر خوا بیویستایه هه‌ر هه‌مووتانی ده‌کرده یه‌ک ئوممه‌ت و گه‌لێکی یه‌ک پارچه‌، به‌ڵام (ویستی وایه به‌و جیاوازیه‌) تاقیتان بکاته‌وه له‌وه‌ی پێی به‌خشیوون (تا به‌هۆی عه‌قڵ و ژیریتانه‌وه شوێنی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام بکه‌ون)، ده‌ی که‌واته زۆر به‌په‌له‌بن و پێشبڕکێ بکه‌ن بۆ هه‌موو خێرو چاکه‌یه‌ک، دڵنیاش بن که هه‌مووتان ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ لای خوا، ئه‌و کاته هه‌واڵی ته‌واوتان ده‌داتێ ده‌رباره‌ی ئه‌و شتانه‌ی که کێشه‌تان له‌سه‌ری هه‌بوو.
٧. المائیده ٥: ١١٠
ئه‌وسا (له‌ناو هه‌موو پێغه‌مبه‌راندا ڕوو به عیسای کوڕی مه‌ریه‌م) خوا فه‌رمووی: ئه‌ی عیسای کوڕی مه‌ریه‌م یادی ئه‌و نازو نیعمه‌ته‌ی من بکه‌ره‌وه که ڕژاندم به‌سه‌ر خۆت و دایکتدا، کاتێک من به‌هۆی فریشته جوبره‌ئیلی پیرۆزه‌وه پشتیوانیم لێکردیت، ئه‌وکاته‌ی له بێشکه‌داو به‌پیریش به‌ڕه‌وانی قسه‌ت بۆ خه‌ڵکی ده‌کرد، هه‌روه‌ها کاتێک فێری نووسین و دانایی و ته‌ورات و ئینجیلم کردیت، کاتێکیش له قوڕ وه‌ک شێوه‌ی باڵنده‌ت دروست ده‌کرد به‌فه‌رمانی من، ئه‌مجا فووت پیاده‌کرد، جا ده‌بوو به‌باڵده به‌فه‌رمانی من و کوێری زگماک و به‌ڵه‌کت چاک ده‌کرده‌وه به‌فه‌رمانی من، کاتێکیش مردووه‌کانت به‌زیندوویی به‌فه‌رمانی من له گۆڕ ده‌رده‌هێنایه‌وه‌، هه‌روه‌ها یادی ئه‌وه بکه‌ره‌وه که شه‌ڕی نه‌وه‌ی ئیسرائیلم لێ لادایت، کاتێک به‌به‌ڵگه ئاشکراکانه‌وه هاتی بۆ لایان، جا ئه‌وانه‌شیان که بێ باوه‌ڕ بوون وتیان: ئه‌مه جگه له‌وه‌ی جادوویه‌کی ئاشکرایه هیچ شتێکی تر نیه‌.

١. المائیده ٥: ١١٣-١١٤، ١٠ هیجری .
ئه‌وسا عیسای کوڕی مه‌ریه‌م وتی: ئه‌ی خوای په‌روه‌ردگار له ئاسمانه‌وه سفره و خوانێکمان بۆ دابه‌زێنه تا ببێته جه‌ژن بۆ نه‌وه‌کانی ئێستا و داهاتوومان و به‌ڵگه‌یه‌ک بێت له‌لایه‌ن تۆوه بۆ پێغه‌مبه‌رایه‌تی من و ده‌سه‌ڵاتی بێ سنوورت و له ڕزق و ڕۆزی به‌هره‌وه‌رمان بکه‌، هه‌ر تۆی چاکترین ڕۆزی به‌خش.
(حه‌وارییه‌کان بۆ پاساوی داواکه‌یان) وتیان: ده‌مانه‌وێت (بۆ پیرۆزی و به‌ره‌که‌ت) لێی بخۆین و دڵنیابین و چاک بزانین که بێگومان ڕاستت له‌گه‌ڵدا کردووین و له‌سه‌ریشی ببینه شایه‌ت (تا ئه‌وه‌ی باوه‌ڕی هه‌یه باوه‌ڕی دامه‌زراوتر بێت).
٢. آل عمران ٣: ٥٢-٥٣، ٢- ٣ هیجری .
جا کاتێک عیسا هه‌ستی به کوفرو بێ دینی ئه‌وانه کرد وتی: کێ پشتیوانمه بۆ لای خوا، (کێ دێت تا پێکه‌وه به‌رنامه‌ی خوا بگه‌یه‌نین)، حه‌وارییه‌کان وتیان: ئێمه‌ین پشتیوانانی دین و ئاینی خوا، باوه‌ڕی ته‌واومان به‌و خوایه هێناوه‌، تۆش شایه‌تی بده که به‌ڕاستی ئێمه موسڵمان و ملکه‌چ و فه‌رمانبه‌ردارین. (ئه‌وسا وتیان): په‌روه‌ردگارا ئێمه باوه‌ڕمان هێناوه‌، به‌وه‌ی داتبه‌زاندووه و ڕه‌وانه‌ت کردووه‌، شوێنکه‌وته‌ی پێغه‌مبه‌ره‌که‌شتین، ده تۆیش له ڕیزی شایه‌ته‌کانی (گه‌یاندنی به‌رنامه‌که‌تدا) تۆمارمان بکه‌.
٣. ئەلسەف ٦١: ١٤، ٣ی هیجری.
ئه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ی که ئیمان و باوه‌ڕتان هێنه‌وه ببنه پشتیوانی به‌رنامه و دینی خوا ببینه لایه‌نگری په‌روه‌ردگار، هه‌روه‌کو عیسای کوڕی مه‌ریه‌م به حه‌واریه‌کانی هاوه‌ڵی وت: کێ پشتیوان و یارو یاوه‌رمه بۆ ڕێبازی خوا، حه‌واری و هاوه‌ڵه‌کانی وتیان: ئێمه ئاماده‌ین ببینه پشتیوان و لایه‌نگیری خوا، ئه‌وسا ئیتر خه‌ڵکی بوون به دوو ده‌سته‌وه‌، ده‌سته‌یه‌ک له نه‌وه‌ی ئیسرائیل باوه‌ڕی هێناو شوین به‌رنامه‌ی خوا که‌وت، ده‌سته‌یه‌کیش ڕێبازی کوفری گرته‌به‌ر، جا ئێمه‌ش پشتیوانیمان له ئیمانداران کردو به‌و هۆیه‌وه سه‌رکه‌وتنمان به‌سه‌ر دوژمنه‌کانیاندا پێبه‌خسین و زاڵ بوون.
٤- حەدید ٥٧: ٢٦-٢٧، لە ٨ی هیجری
بێگومان ئێمه نوح و ئیبراهیممان ڕه‌وانه‌کردووه‌، له‌نه‌وه‌کانیشیاندا پێغه‌مبه‌رایه‌تی و کتێبی ئاسمانیمان دابه‌زاندووه‌، جا له‌نه‌وه‌کانیاندا که‌سانێک هه‌بوون که‌رێگه و ڕێبازی هیدایه‌ت و خواناسی گرتۆته‌به‌ر، زۆربه‌شیان خوانه‌ناس و لارو وێر بوون.
له‌وه‌ودوا به‌شوێن پێغه‌مبه‌راندا پێغه‌مبه‌رانی ترمان ڕه‌وانه‌کرد، کۆتایی زنجیره‌ی ئیسحاقی کوڕی ئیبراهیممان هێنا به‌عیسای کوڕی مه‌ریه‌م، ئینجیلیشمان پێبه‌خشی سۆزو میهره‌بانیمان له‌دڵی ئه‌وانه‌دا که‌شوێنی که‌وتبووه‌دابین کرد، به‌ڵام ئه‌وان ڕه‌هبانیه‌ت و دووره‌په‌رێزیان له‌دنیادا کرده‌پیشه‌یان، وه‌نه‌بێت ئێمه ئه‌و حاڵه‌ته‌مان له‌سه‌ر فه‌رز کردبن، به‌ڵکو ته‌نها به‌ده‌ستهێنانی ڕه‌زامه‌ندی خوامان لێ داوا کردبوون، که‌چی ئه‌وان ڕه‌هبانییه‌تیان به‌چاکی په‌یڕه‌و نه‌کرد، ئێمه‌ش پاداشتی ئه‌وانمان دایه‌وه که‌باوه‌ڕی ڕاست و دروستیان هه‌بوو، هه‌رچه‌نده‌زۆربه‌یان لارو وێرو خوانه‌ناس و یاخی ده‌رچوون
ئێمە لەم ئایەتەوە فێر دەبین کە هەرچەندە ڕێبازی مۆناتیزم لە خودا نییە، بەڵام باوەڕدارانی ڕاستەقینە هەبوون لەناو ئەم شوێنکەوتوانەی عیسادا کە پاداشتی خۆیان وەرگرت، لە ئاسماندا.
'لە مێژوودا، مۆناستیک لە سەدەی ٤ ەم دەستی پێکرد، هەرچەندە هەندێک پیاوی دیاریکراو، وەک پۆڵی ثیبیس، لە سەدەی سێیەمدا ژیانێکی جیایان وەک هێرمیتە ژیا. سەینت ئەنتۆنی میسری یەکەم بوو کە لە ساڵی ٣٠٥ی زایینی تەنانەت گروپێکی شلی ڕێکخست و لە سینایش لە هەمان کاتدا مۆناستیکیزم دەستی پێکرد.
٥- ئەلکهف ١٨: ١٠، ٢٥ مه که
کاتێك لاوه‌کان په‌نایان برده به‌ر ئه‌شکه‌وته‌که‌و نزایان کرد، جا وتیان: په‌روه‌ردگارا له‌لایه‌ن خۆته‌وه ڕه‌حمه‌ت و میهره‌بانی تایبه‌تیمان پێ ببه‌خشه و له سۆزی خۆت به‌هره‌وه‌رمان بکه‌و ڕێگه‌ی ڕزگاری و سه‌رفرازیمان بۆ بسازێنه له‌م کاره‌ماندا.
ئه‌وسا ئیتر یارانی ئه‌شکه‌وت سێ سه‌د ساڵی ته‌واوی (هه‌تاوی) له ئه‌شکه‌وته‌که‌یاندا مانه‌وه (ئه‌گه‌ر به ساڵی مانگی حسابی بکه‌یت) نۆ دانه ساڵی تریشیان خسته سه‌ر (واته ده‌کاته ٣٠٩ ساڵ خه‌ویان لێکه‌وت).
یوسف عەلی، لە چەند تێبینییەکدا بۆ وەرگێڕانی قورئان، ئاماژە بەوە دەکات کە ٧ گەنجی مەسیحی ئەفسوس، کە لە کاتی هەڵهاتنیان لە چەوساندنەوە، لە ئەشکەوتێکدا خۆیان حەشارداوە و ٣٠٠ یەر لە خەو هەڵنەستاون. باس لە بەروارە جۆراوجۆرەکان دەکات کە لە نێوان ساڵانی ٤٤٠ تا ٤٥٠ی زایینیدا کۆتایی پێ دەهێنرێت و دەڵێت خەلیفە وەثیق (٨٤٢-٨٤٦ ز) هەڵمەتێکی نارد بۆ لێکۆڵینەوە و ناسینەوەی ناوچەکە حەمیدوڵڵا ئاماژە بەم ئەگەرە دەکات، بەڵام پێیوایە ئەو ڕێڕەوە دەگەڕێتەوە بۆ کاتێکی باش پێش مەسیحیەت. هەرچۆنێک بێت تۆفیق ئەلحەکیم لە شانۆنامەکەیدا عەهیل کاهف بە ڕوونی بە مەسیحی وەسفیان دەکات.
٦- ئەلبوروج ٨٥: ٤- ٩ ، زووی مه که
به‌کوشت چن، نه‌فرینیان لێ بێت، ئه‌وانه‌ی که چاڵیان هه‌ڵکه‌ند (بۆ ئیمانداران)... ئاگری داگیرساو و به‌تینیان تێدا کرده‌وه‌... ئه‌و کاته‌ی که به ده‌وریدا دانیشتبوون... له نزیکه‌وه چاودێری ئه‌و کاره‌ساته‌یان ده‌کرد که به‌سه‌ر باوه‌ڕداراندا ده‌هێنرێت و خۆیان له نزیکه‌وه سه‌رپه‌رشتیان ده‌کرد. ئه‌و ڕق و داخه‌یان له ئیمانداران ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌بوو که ئه‌وان باوه‌ڕی به‌تینیان ده‌هێنا به خوای باڵاده‌ستی شایسته‌ی سوپاسگوزاری... ئه‌و زاته‌ی که خاوه‌نی هه‌موو شتێکه له ئاسمانه‌کان و زه‌ویدا، ئه‌و خوایه‌ی شایه‌ته له‌سه‌ر هه‌موو شتێك و ئاگای له هه‌موو شتێكه‌.

١. سەبا ٣٤: ٣١، زوو مه که
ئه‌وانه‌ی که بێ‎بڕوان ده‌ڵێن: هه‌رگیز باوه‌ڕ به‌م قورئانه‌و به‌و (کتێبانه‌ش) ناکه‌ین که پێش ئه‌م (ڕه‌وانه کراوه‌)،
خۆ ئه‌گه‌ر ده‌بینی (له ڕۆژی قیامه‌تدا) چۆن سته‌مکاران وه‌ستێنراون له‌به‌رده‌م (دادگای) په‌روه‌ردگاریاندا قسه ده‌ڵێن به یه‌کترو (یه‌کتری تاوانبار ده‌که‌ن)، لاوازکراوه‌کان به زۆردارو ده‌سه‌ڵاتداره‌کان ده‌ڵێن: ئه‌گه‌ر ئێوه نه‌بوونایه ئێمه باوه‌ڕدار ده‌بووین.
٢. فاتیر ٣٥: ٣١، زوو مه که
خۆ ئه‌گه‌ر ده‌بینی (له ڕۆژی قیامه‌تدا) چۆن سته‌مکاران وه‌ستێنراون له‌به‌رده‌م (دادگای) په‌روه‌ردگاریاندا قسه ده‌ڵێن به یه‌کترو (یه‌کتری تاوانبار ده‌که‌ن)، لاوازکراوه‌کان به زۆردارو ده‌سه‌ڵاتداره‌کان ده‌ڵێن: ئه‌گه‌ر ئێوه نه‌بوونایه ئێمه باوه‌ڕدار ده‌بووین.
٣. یونس ١٠: ٣٧ ، ئه واخری مه که
وه‌نه‌بێت ئه‌م قورئانه له‌لایه‌ن که‌سێکه‌وه داڕێژرا بێت و هه‌ڵبه‌سترا بێت جگه له‌خوا، به‌ڵکو ڕاستی و ڕه‌وانی کتێبه ئاسمانیه‌کانی پێش خۆشی دووپات ده‌کاته‌وه‌، هه‌روه‌ها ڕوونکه‌ره‌وه‌ی بیرو باوه‌ڕو ئه‌رکه‌کانه‌، به‌ڕاستی هیچ گومان له‌وه‌دا نیه که ئه‌م قورئانه‌له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگاری هه‌موو جیهانه‌وه ڕه‌وانه‌کراوه‌.
٤. یوسف ١٢: ١١١ ، ئه واخری مه که
سوێند بێت به‌خوا به‌ڕاستی له سه‌رگوزه‌شته و به‌سه‌رهاتی پێغه‌مبه‌ران په‌ندو ئامۆژگاری هه‌یه بۆ که‌سانی ژیرو هۆشمه‌ند، وه‌نه‌بێت ئه‌م قورئانه قسه‌و باسێك بێت هه‌ڵبه‌سترابێت، به‌ڵکو به‌ڕاست دانه‌ری ئه‌وه‌یه که له پێش خۆیه‌وه هاتووه (ته‌ورات و ئینجیل) و ڕوونکه‌ره‌وه و جیاکردنه‌وه‌ی هه‌موو شتێکی پێویسته له‌ئایندا، ڕێنمومیی و ڕه‌حمه‌تیشه بۆ که‌سانێك باوه‌ڕ ده‌هێنن.
٥- ئەلئەنعەم ٦: ١٥٤-١٥٧ ئه واخری مه که
(دوای ئه‌و (١٠) ئامۆژگاریه‌، یادتان ده‌هێنمه‌وه‌): پاشان کتێبی ته‌وراتمان به موسا به‌خشی بۆ ئه‌وه‌ی نازو نیعمه‌تی ته‌واو بڕژین به‌سه‌ر ئه‌و که‌سه‌دا که به‌چاکی پیاده‌ی ده‌کات و جیاکه‌ره‌وه و ڕوون که‌ره‌وه‌ی هه‌موو شتێک بێت و ڕێنموویی و میهره‌بانیش بێت، بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وانه باوه‌ڕی دامه‌زراو بهێنن به‌گه‌یشتنه‌وه‌یان به په‌روه‌ردگاریان (بۆ لێپرسینه‌وه و پاداشتی کارو کرده‌وه‌یان). ئه‌م قورئانه‌ش کتێبێکی پیرۆزه دامانبه‌زاند (بۆ سه‌رجه‌م خه‌ڵکی، له هه‌موو کات و شوێنێکدا) ده‌ئێوه‌ش شوێنی بکه‌ون و خۆتان له یاخی بوون دوور بگرن، بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌حمتان پێبکرێت... نه‌ک بڵێن: به‌ڕاستی کتێبی ئاسمانی هه‌ر بۆ دوو ده‌سته‌ی (گاورو جوو) پێش ئێمه دابه‌زێنراوه‌، له‌کاتێکدا بێگومان ئێمه له خوێندنه‌وه و لێکۆڵینه‌وه‌ی کتێبه‌کانیان بێ ئاگاین و نه‌خوێنده‌وارین... یان نه‌ک بڵێن: ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی ئه‌و کتێبه بۆ ئێمه داببه‌زێنرایه ئه‌وه ئێمه له‌وان چاکتر په‌یڕه‌ویمان ده‌کرد، جا بێگومان خۆ ئه‌وه‌ته ئێوه‌ش به‌ڵگه‌ی ئاشکراو (قورئانی ڕه‌وانتان) له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه بۆ هاتووه هاوڕێ له‌گه‌ڵ هیدایه‌ت و ڕه‌حمه‌ت و ڕێنموویدا (که‌چی باوه‌ڕی پێ ناهێنن!!)، جا کێ له‌وه سته‌مکارتره که بڕوای به‌ئایه‌ت و فه‌رمانه‌کانی خوا نه‌هێناوه و به‌فێڵ و پیلان ڕووی خه‌ڵکیان لێ وه‌رده‌گێڕێت، له‌ئاینده‌یه‌کی نزیکدا تۆڵه له‌وانه ده‌سێنین که ڕووی خۆیان و خه‌ڵکیش وه‌رده‌گێڕن له ئایه‌ته‌کانی ئێمه و به‌سزای توندو پڕ ئێش و ئازار گرفتاریان ده‌که‌ین، به‌هۆی ئه‌وه‌ی ڕووی خۆیان و خه‌ڵکیان وه‌رده‌چه‌رخاند له ئایینی خوا.
٦. غافەر ٤٠: ٦٩-٧٠، ئه واخری مه که
ئایا نا‌بینیت ئه‌وانه‌ی که موجاده‌له‌و گفتوگۆی نابه‌جێ ده‌که‌ن ده‌رباره‌ی ئایه‌ت و فه‌رمانه‌کانی خوا، ئه‌و سه‌رگه‌ردانانه به‌ره‌و کوێ لاده‌درێن له حه‌ق و ڕاستی، ڕوو له کوێ ده‌که‌ن؟ئه‌وانه‌ی که باوه‌ڕیان نی یه به قورئان و به‌و به‌رنامه و ڕێبازه‌ی که به پێغه‌مبه‌ره‌کانماندا ڕه‌وانه‌مان کردووه‌، ئه‌وانه له ئایینده‌دا ده‌زانن چیان به‌سه‌ر دێت و خۆیان ده‌بیننه‌وه‌...
٧- ئە لاحقاف ٤٦: ١٢ ، ئه واخری مه که
خۆ پێش ئه‌م قورئانه‌، ته‌وراتی موسا ڕه‌وانه‌کراوه‌تا پێشه‌واو ڕه‌حمه‌ت بێت له‌کاتی خۆیدا... ئه‌م قورئانه‌ش په‌یامێکه سه‌لمێنه‌ری په‌یام و کتێبه‌کانی پێش خۆیه‌تی و، ڕێکه له‌گه‌ڵیانداو به‌زمانێکی عه‌ره‌بی پاراوی ڕه‌وان هاتووه‌بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وانه‌ی سته‌میان کردووه‌بێداریان بکاته‌وه‌مژده‌به‌خشیشه به‌چاکه‌کاران
٨. ئە لاحقاف ٤٦: ٢٩- ٣٠
یادی ئه‌وه‌ش بکه‌کاتێک ئێمه ده‌سته‌یه‌ک په‌ریمان لادایه لای تۆ، تا گوێ له‌قورئان بگرن، ئه‌وسا ئاماده‌بوون و به‌یه‌کتریان وت: گوێ بگرن و بێ ده‌نگ بن، کاتێک قورئان خوێندنه‌که ته‌واو بوو، په‌ریه‌کان گه‌ڕانه‌وه بۆ ناو هۆزو قه‌ومه‌که‌یان و، ده‌ستیان کرد به‌ئاگادارکردنه‌وه‌و بانگکردنیان بۆ په‌یره‌وی کردنی ئه‌م ئاینه نوێیه. وتیان: ئه‌ی هۆز و گه‌لی ئێمه! باوه‌ڕ بکه‌ن، گوێمان له‌کتێبێک بوو که‌له‌دوای موسا نێردراوه‌، سه‌لمێنه‌ری په‌یام و کتێبه‌کانی پێش خۆیه‌تی و ڕێکه له‌گه‌ڵیاندا و، ڕێنموویی و هیدایه‌ت ده‌دات بۆ حه‌ق و ڕاسته‌شه‌قامی ڕاست و دروستیش. نباراو گوناهکاران نین که‌تیاده‌چن؟!
٩. البقرە ٢: ٩١, سالێ ٢ی هیجری
كاتێك پێیان ده‌وترێت باوه‌ڕ بهێنن به‌وه‌ی كه له لایه‌ن خواوه ڕه‌وانه‌كراوه‌، ده‌ڵێن: ئێمه ته‌نها باوه‌ڕمان به‌وه هه‌یه كه بۆ ئێمه ڕه‌وانه‌كراوه و باوه‌ڕ ناهێنن به هه‌موو ئه‌وانه‌ی كه دوای (ته‌ورات) هاتووه وه‌كو (ئینجیل و قورئان) له‌كاتێكدا كه هه‌ر ئه‌و قورئانه حه‌ق و ڕاستی یه‌و به‌ڕاست دانه‌ری (ته‌ورات)ی ئه‌وانیشه‌، پێیان بڵێ: ئه‌ی كه‌واته بۆچی پێشتر پێغه‌مبه‌ره‌كانی خواتان ده‌كوشت ئه‌گه‌ر ئێوه ئیماندارن به ته‌ورات؟!
١٠.ئالی عمران ٣:٣, ساڵی ٢-٣ ی هیجری
ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) خوا قورئانی بۆ تۆ به‌ڕاست و دروست (به چه‌ند قۆناغێک) دابه‌زاندووه‌، به‌ڕاست دانه‌ری سه‌رجه‌م کتێبه پێشووه‌کانی پیش خۆیه‌تی (پێش ده‌ستکاری کردنیان)، هه‌روه‌ها ته‌وراتی بۆ (موسا) و ئینجیلی بۆ (عیسا) ڕه‌وانه کردووه له پێش قورئاندا...
١١. ئەلنیسا ٤: ١٦٢-١٦٣ ، ساڵی ٥-٦ی هیجری
به‌ڵام ئه‌وانه‌یان که له زانستی و زانیاریدا ڕۆچوون، هه‌روه‌ها ئیمانداران (له‌وانیش و له‌ئێمه‌یش)، باوه‌ڕ ده‌هێنن به‌وه‌ی بۆ تۆ ڕه‌وانه‌کراوه و به‌وه‌ش پێش تۆ ڕه‌وانه کراوه‌، به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی که به‌چاکی نوێژه‌کانیان به‌دروشمه‌کانه‌وه ئه‌نجام ده‌ده‌ن و زه‌کاتیش ده‌ده‌ن، باوه‌ڕیشیان به‌خواو به‌رۆژی دوایی هه‌یه‌، ئا ئه‌وانه له ئاینده‌یه‌کی نزیکدا پاداشتی گه‌وره‌و بێ سنووریان ده‌ده‌ینه‌وه‌. به‌ڕاستی ئێمه (وحی)و نیگامان بۆ تۆ ناردووه هه‌ر وه‌کو چۆن (وحی) و نیگامان بۆ نوح و پێغه‌مبه‌رانی دوای ئه‌و ناردووه‌، هه‌روه‌ها (وحی) و نیگامان ناردووه بۆ ئیبراهیم و ئیسماعیل و ئیسحاق و یه‌عقوب و (هه‌ندێک) له کوڕانی یه‌عقوب و عیسا و ئه‌یوب و یونس و هاروون و سوله‌یمان، زه‌بوریشمان به داود به‌خشیووه (کتێبێک بووه زۆربه‌ی ته‌سبیحات و ستایشی په‌روه‌ردگار بووه‌).
١٢. تەوبه ٩: ١١١, ساڵی ٩ی هیجری
به‌ڕاستی خوا، گیان و ماڵی له ئیمانداران کڕیوه به‌وه‌ی که به‌هه‌شت بۆ ئه‌وانه‌و به‌شیانه (به‌ڕاستی په‌روه‌ردگارێکی به‌خشنده‌یه‌، هه‌ر خۆی به‌خشێنه‌ری گیان و ماڵ و سامانه‌، که‌چی ئاوا مامه‌ڵه ده‌کات له‌گه‌ڵ ئیماندارانداو نرخێکی نه‌بڕاوه‌، نرخێکی زۆر گه‌وره‌ی بۆ بڕیارداوه‌، کاتێک له پێناوی ئه‌ودا ده‌یبه‌خشن) ئه‌وانه ده‌جه‌نگن له پێناوی ئاینی خوادا، دوژمنانی ئاینی خوا ده‌کوژن (له گۆڕه‌پانی جه‌نگدا)، یان ده‌کوژرێن و (شه‌هید ده‌کرێن)، ئه‌و پاداشت و به‌ڵێنه به‌ڕاستی له‌سه‌ر خوایه و باس کراوه له ته‌ورات و ئینجیل و قورئاندا، جا کێ هه‌یه به قه‌ده‌ر خوا به‌وه‌فاو به‌ئه‌مه‌ک بێت بۆ جێ به‌جێکردنی به‌ڵێنه‌کانی، که‌واته زۆر دڵخۆش و کامه‌ران بن به‌و مامه‌ڵه‌یه‌ی که ئه‌نجامتانداوه و به‌و فرۆشتن و کڕینه‌ی که له‌سه‌ری ڕێککه‌وتوون، بێگومان هه‌ر ئه‌وه‌شه سه‌رفرازی و سه‌رکه‌وتنی نه‌بڕاوه و بێ سنوور.
١٣. مائیده ٥: ٤٨, ساڵی ١٠ی هیجری
ئێمه قورئانمان هاوڕێ له‌گه‌ڵ هه‌موو حه‌قیقه‌ت و ڕاستیه‌کدا بۆ تۆ دابه‌زاندووه‌، ڕاستی و دروستی کتێبه‌کانی پێش خۆیشی دیاری ده‌کات و چاودێره به‌سه‌ر هه‌موویاندا (کاتێک خاوه‌نانی کتێب له گاورو جوو گیروگرفتیان ده‌هێنن بۆ لای تۆ) به‌و به‌رنامه‌یه‌ی خوا ناردوویه‌تی داوه‌ریی بکه له نێوانیانداو شوێن ئاره‌زووه‌کانی ئه‌وان مه‌که‌وه‌و له‌و حه‌قه لامه‌ده که بۆت ڕه‌وانه کراوه‌، بۆ هه‌رلایه‌کتان (موسڵمانان و خاوه‌نانی کتێب) به‌رنامه و پڕۆگرامی تایبه‌تمان بڕیارداوه خۆ ئه‌گه‌ر خوا بیویستایه هه‌ر هه‌مووتانی ده‌کرده یه‌ک ئوممه‌ت و گه‌لێکی یه‌ک پارچه‌، به‌ڵام (ویستی وایه به‌و جیاوازیه‌) تاقیتان بکاته‌وه له‌وه‌ی پێی به‌خشیوون (تا به‌هۆی عه‌قڵ و ژیریتانه‌وه شوێنی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام بکه‌ون)، ده‌ی که‌واته زۆر به‌په‌له‌بن و پێشبڕکێ بکه‌ن بۆ هه‌موو خێرو چاکه‌یه‌ک، دڵنیاش بن که هه‌مووتان ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ لای خوا، ئه‌و کاته هه‌واڵی ته‌واوتان ده‌داتێ ده‌رباره‌ی ئه‌و شتانه‌ی که کێشه‌تان له‌سه‌ری هه‌بوو.

قورئان باسی ئینجیل دەکات بەو ناونیشانانەی کەباس لەگرنگی و ڕەوایەتی دەکەن. هەندێک لەو خشتانەی ئینجیل کە لە قورئاندا هەن:

• • کتێبی پیرۆز آل عمران ٣: ٣
• • پەڕتووکی الله آل عمران ٣: ٢٣
• • وشەی الله البقرە ٢: ٧٥
• • ئایەتی الله آل عمران ٣: ١١٣
• • جیاکه ره وه البقرە ٢: ٥٣
• • وەبیرهێنانەوەی ئەنبیا ٢١: ٧
• • ڕووناکی و وەبیرهێنانەوەی ئەنبیا ٢١: ٤٨
• • ڕێنوێنی و ڕووناکی مائیده ٥: ٤٤، ٤٦
• • ئایەتی خوای میهرەبان مەریەم ١٩: ٥٨

ئایا ئەو پرسیارەی کەدەبێ پرسیاری لێ بکرێت، ئایا فەرمانی خوا دروست کراوە؟! گفتوگۆیەکی زۆر لەسەر ئەم بابەتە گرنگە کراوە دوو لا هەیە: ده سته یه ک کەدەڵێن فەرمانی خوا دروست بووە، وە لایەنێک دەڵێت کەفەرمەکەی خودا هەتاهەتاییه و دروست نه بووه. با سەیری ئەوە بکەین کە قورئان و فەرموودە کان لەسەر ئەم بابەتە گرنگە چی دەڵێن.

قورئان نەیوتووە ئینجیلی پیرۆز تێکچووە)گۆڕاوه). مەسیحیەکان تاوانبار بە شێواندنی ئینجیلەکەیان نەبوون و هەموو ئەو دەقە قورئانییەی کە ڕەخنەگران پشتیان پێ دەبەستن بۆ ئەوەی مشتومڕ بکەن بۆ ته حریفی ئینجیل تاوانبار ناکه ن. هەندێک لەم دەقانە تاوتوێ دەکەین:

١- ئایا ئێوه (ئه‌ی گرۆی ئیمانداران) به ته‌مان و ئومێده‌وارن كه جوله‌كه ئیمان و باوه‌ڕ بهێنن به ئاینه‌كه‌ی ئێوه‌، له كاتێكدا بێگومان ده‌سته‌یه‌ك له شاره‌زاكانیان گوفتاری خوایان ده‌بیست له (ته‌ورات)دا، له‌وه‌ودوا ده‌ستكاریان ده‌كرد دوای ئه‌وه‌ی كه تێی گه‌یشتبوون و ده‌یانزانی ڕاستیه‌كه‌ی كامه‌یه‌.( البقره ٢: ٧٥)

٢- هه‌ندێک له‌وانه‌ی که بوونه‌ته جوو قسه له‌جێی خۆیدا ده‌سکاریی ده‌که‌ن و جێ گۆرکێی پێده‌که‌ن و به‌ئاره‌زووی خۆیان لێکی ده‌ده‌نه‌وه (به کینه‌وگاڵته‌وه) ده‌ڵێن: بیستمان و به‌قسه‌شمان نه‌کردیت!! گوێ بگره ده‌ک گوێت لێ نه‌بێت!! (هه‌روه‌ها ده‌یان وت:) (راعنا) و ده‌میان بۆ خوار ده‌کرده‌وه تا مانایه‌کی هه‌ڵه ببه‌خشێت و ببێته ته‌عنه و ڕه‌خنه له دین، خۆ ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی ئه‌وان بیانوتایه‌: بیستمان و گوێڕایه‌ڵین و تۆیش گوێمان بۆ بگره‌و مۆڵه‌تمان بده (تا تێبگه‌ین) چاکترو ڕاستترو به‌نرختر بوو بۆیان، به‌ڵام (چونکه پاک نین و ده‌روون نه‌خۆشن) خوا نه‌فره‌تی لێ کردوون به‌هۆی کوفریانه‌وه‌، بۆیه باوه‌ڕناهێنن که‌مێک نه‌بێت.( النسا ٤: ٤٦)

٣- سوێند بێت بێگومان (کاتی خۆی) خوا په‌یمانی له نه‌وه‌ی ئیسرائیل وه‌رگرت ........ جا به‌هۆی ئه‌وه‌وه که نه‌وه‌ی ئیسرائیل به‌رده‌وام په‌یمان و به‌ڵێنه‌کانیان ده‌شکاند، نه‌فره‌تمان لێکردن و دڵه‌کانیانمان ڕه‌ق و سه‌خت و ڕه‌ش کرد (چونکه یه‌کێک له سیفه‌تیان ئه‌وه‌یه‌) که‌: قسه له جێی خۆیدا ناکه‌ن و جێی ده‌گۆڕن (به ئاره‌زووی خۆیان ده‌ستکاریی ته‌وراتیشیان کردووه‌) هه‌روه‌ها به‌شێک له‌و شتانه‌ی که یاداوه‌ری بوو بۆیان فه‌رامۆشیان کردو، به‌رده‌وام ده‌بینیت و بۆت ده‌رده‌که‌وێت که زۆربه‌یان خیانه‌تکارو دوژمنکارن، مه‌گه‌ر که‌مێکیان نه‌بێت، (له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا قه‌یناکات) هه‌ر لێیان خۆش ببه‌و چاوپۆشیان لێ بکه‌، چونکه به‌ڕاستی خوا چاکه‌کارانی خۆشده‌وێت.( المائده ٥: ١٢-١٣)

٤- ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) با غه‌مبارت نه‌کات ئه‌وانه‌ی که به‌په‌له به‌ده‌م بێ باوه‌ڕی و بێ دینیه‌وه ده‌چن، له‌وانه‌ی که به‌ده‌م و زار ده‌ڵێن: باوه‌ڕمان هێناوه‌، به‌ڵام دڵیان باوه‌ڕی نه‌هێناوه‌، هه‌روه‌ها له‌وانه‌ش که بوونه‌ته جوله‌که و زۆر گوێگرن بۆ درۆو ده‌له‌سه‌، زۆر گوێبیستن بۆ خه‌ڵکی تریش (که خوانه‌ناسن و) نه‌هاتوون بۆ لات، قسه ده‌گۆڕن و قسه وه‌کو خۆی ناگێڕنه‌وه‌، یاخود ئاوه‌ژووی ده‌که‌ن، دوای ئه‌وه‌ی جێی خۆی گرتبوو (ئه‌وانه‌ی که خه‌ڵک ده‌نێرن بۆ لای پێغه‌مبه‌رو پێی) ده‌ڵێن: ئه‌گه‌ر ئاوا بڕیاریدا لێی وه‌ربگرن، ئه‌گه‌ر وانه‌بوو هوشیار بن، جا ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره بیه‌وێت تووشی تاقیکردنه‌وه و سزای بکات، ئه‌وه هه‌رگیز تۆ خاوه‌نی هیچ شتێک نابیت له‌لایه‌ن خواوه بۆ ڕزگار بوونی ئه‌و، ئائه‌وانه ئه‌و که‌سانه‌ن خوا نه‌یویستووه دڵیان پاک و خاوێن بکاته‌وه (چونکه خۆشیان مه‌به‌ستیان نه‌بووه‌) ئه‌وانه له دنیادا سه‌رشۆڕیی و شه‌رمه‌زاریی به‌شیانه‌، له قیامه‌تیشدا سزای سه‌خت و گه‌وره چاوه‌ڕێیانه‌.( المائده ٥: ٤١)

لێرەدا چەند سەرنجێک لەسەر ئەم ئایەتانە هه یه:

ئەم دەقانە ئاراستەی جوولەکەکان کراوە لەبەر ئەوە قورئان دەڵێت: و لە نێو "جوولەکەکان"، بۆیە هیچ باسێک لە مەسیحیەکان و کتێبی پیرۆز ناکرێت.

فەخرەدین ئەلڕازی لە ڕوونکردنەوەکەیدا لەسەر المائده ٥: ١٣ دەڵێت: مەبەست لە ته حریف ئەوەیە کە لێکچونی هەڵە و لێکدانەوەی ته حریف دروست بکات و وشەیە ک لە مانا ڕاستەقینەکەیەوە بۆ یه ک مانا کە بەکارهێنانی فێڵی زارەکی تێدایه هەڵەیە، هەروەک خەڵکی ئەمڕۆ ئەو شتانە لێکدەدەنەوە کە لەگەڵ بیروباوەڕەکانیان ناگونجێن، ئەم ڕوونکردنەوەیە شێواندن یا هه مان ته حریفه.

ئەلبەیضاوی لە ڕوونکردنەوەیەکیدا لەسەر مائیدە ٥ :٤١ گوتی: لە گرووپێکەوە(زینیه وه) ناردیانن بۆ به نی قوڕه یش بۆ ئەوەی داوا لە پێغەمبەر و ئیبن سوریە بکەن کە دادگاییان بکەن. به ئه وی فەرمووی: بەناوی خوای گەورەوە داوات لێدەکەم... کێ ئەم کتێبەی پێدایت بە فێرکردنەکانی، حەڵاڵ و حەرام، ئایا بەردبارانی پارێزراوی تێدا دەدۆزرێتەوە؟ ئەو وەڵامی دایەوە: بەڵێ. ئینجا خۆیان هەڵدا بەسەریدا و گوتی: دەترسم بیکەم بەدرۆزن، بۆ ئەوەی ئەو سزایە کەم بکاتەوە، بۆیە پێغەمبەری خوا فەرمانیدا کە لە بەردەم مزگەوتدا زیناکاره کان بەردباران بکرێن.

ئەلتەبهری لە لێدوانەکەیدا گوتی (ئەلنیسا ٤ :٤٥)، جوولەکەکان بە ناشرینترین وشە سووکایەتییان بە محەمەد کرد و پێیان گوت کە " گوێیت لێ بێت بۆ ئەوەی کەڕ بیی" وەک کەسێک بە کەسێک بڵێت خودا کەڕت کات. وشەی (رَاعِنَا) بە تەرخانکردنی ئیبن وەهاب وەک کەسێک کە بە هەڵە قسە دەکات لێکدراوە ته وه.

یوسف دورە ئەلحەداد لەسەر ئەم دەقانە لێدوان دەدات و دەڵێت:

١-"سەرەتا دەبینین کە هیچ ئاماژەیەک بە مەسیحیەکان و ئینجیلەکان ناکرێت. ئێمە تەحەدای هەر کەسێک دەکەین کە لە قورئاندا بیسەلمێنێت کە بۆ مەسیحیەکان و ئینجیلەکەیان مەبەستیەتی. ئەی چۆن قورئان بەتۆمەتی ته حریفی ئینجیل تاوانبار دەکەن؟ یان چۆن پێیان وایه ئینجیل ته حریف کراوه؟

٢- لە هەموو شوێنێک لە قورئاندا ئاماژە بە کۆمەڵێک جولەکە دەکات و باس لەوە دەکرێت کە گرووپەکانی تر کارەکەیان پەسەند نەکردووە، هیچ جێگایەک نیە بۆ ته حریف کردن.

٣ - " ئەو ته حریفه کە باسکراوە لێکدانەوەی دەقەکەیە نەک ئاڵوگۆرکردن، وەک بەڵگەیەک کە ئەوان کۆمەڵێکن لە 'ئەو کتێبەی پەیڕەوی دەکەن، وەک چۆن دەبێت پەیڕەوی بکرێت' (البقرە ٢ :١٢١). هیچ ترسێک ته حریفی دەق و لێکدانەوەی دروستی نییە.

٤- هەموو کتێبەکان بە تەواوی تەورات و نەریتەکانی مامەڵەیان لەگەڵ نەکراوە، بەڵکو لە کتێبی تەوراتدا مامەڵەیان لەگەڵ کردووە، هەندێک لە شرۆڤەکارەکانیش بە موحەمەد سیفه تی نەخوێندەوارە دەدەن، کە لە تەورات و ئینجیلەکەیاندا ئاماژه ی پێکراوه. (العراف ٧ :١٥٧). هەموو مەسەلەکە ٢ یان ٣ ئایەتی تەوراتە.

ئەو پرسیارەی کە دروست دەبێت ئەوەیە کە چۆن قورئان شایەتی کتێبێکی ته حریف کراو به کار دێنێت:

١. ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) خوا قورئانی بۆ تۆ به‌ڕاست و دروست (به چه‌ند قۆناغێک) دابه‌زاندووه‌، به‌ڕاست دانه‌ری سه‌رجه‌م کتێبه پێشووه‌کانی پیش خۆیه‌تی (پێش ده‌ستکاری کردنیان)، هه‌روه‌ها ته‌وراتی بۆ (موسا) و ئینجیلی بۆ (عیسا) ڕه‌وانه کردووه له پێش قورئاندا...(آل عمران ٣: ٣)

٢. ئینجا به‌شوێن ئاسه‌واری هه‌موو پێغه‌مبه‌رانی (نه‌وه‌ی ئیسرائیلدا) عیسای کوڕی مه‌ریه‌ممان هێنا، که ڕاستی ته‌وراتی ده‌رده‌خست و پشتیوانی لێده‌کردو ئینجیلیشمان پێدا، که هیدایه‌ت و نوور و ڕووناکی تێدایه و پشتگیریی ته‌وراتی پێش خۆیه‌تی، هیدایه‌ت و ڕێنموویی و ئامۆژگاریه بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که له خوا ده‌ترسن و پارێزکارن.( مائده ٥: ٤٦)

٣. ده‌با شوێنکه‌وتووانی ئینجیل به‌و ڕێنموویی و ئامۆژگاریانه هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌ن که خوا له ئینجیلدا دایبه‌زاندوه (گرنگترینیان شوێنکه‌وتنی ئاینی ئیسلام و پێغه‌مبه‌ری ئیسلامه‌) ئه‌وه‌ی حوکم و داوه‌ری نه‌کات به‌و به‌رنامه‌یه‌ی که خوا دایبه‌زاندوه‌، جا ئا ئه‌وانه ناپاک و تاوانبارو له سنوور ده‌رچوون.( مائده ٥: ٤٧)

٤. خۆ ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی هه‌ستانایه به‌په‌یڕه‌و و پیاده کردنی ته‌ورات و ئینجیل (که مژده‌ی زۆری تیایه ده‌رباره‌ی ئیسلام و محمد (صلی الله علیه وسلم)و ئه‌و قورئانه‌ش که له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگاریانه‌وه بۆیان هاتووه‌ته خواره‌وه (ئه‌و کاته به‌رووبوومی دره‌خته‌کان زۆر و زه‌به‌نده ده‌که‌ین و به‌ره‌که‌ت ده‌خه‌ینه جیهانی دانه‌وێڵه‌و سه‌وزه و خۆراکه‌کانی تره‌وه‌)، ئه‌و کاته خۆراکیان ده‌خوارد له ڕا سه‌رو له‌به‌ر پێیانه‌وه‌، ده‌سته‌یه‌ک له‌وانه که‌سانێکی ژیرو دادپه‌روه‌ر و میانه‌ڕه‌و به ویژدانن، که‌چی زۆربه‌شیان ئه‌و کاروکرده‌وه‌ی که ده‌یکه‌ن زۆر نادروست و نابه‌جێ یه‌.( مائده ٥: ٦٦)

٥. (ئه‌ی محمد (صلی الله علیه وسلم) بڵێ: ئه‌ی خاوه‌نانی کتێب، ئێوه له‌سه‌ر هیچ به‌رنامه‌و په‌یڕه‌وو پڕۆگرامێک نین، هه‌تا به‌چاکی په‌یڕه‌و و پیاده‌ی ته‌ورات و ئینجیل و ئه‌وه‌ی (له‌م دواییه‌دا، که قورئانه‌) نه‌که‌ن که له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه بۆتان دابه‌زیووه‌، سوێند بێت به‌خوا زۆربه‌یان ئه‌وه‌ی نێردراوه‌ته خواره‌وه بۆت له لایه‌ن په‌روه‌ردگارته‌وه یاخی بوون و سته‌میان زیاد ده‌کات و نغرۆیان ده‌کات له بێ باوه‌ڕیدا (که‌چی له‌جیاتی گوێڕایه‌ڵی و ملکه‌چیی زۆربه‌یان هه‌وڵ ده‌ده‌ن شت هه‌ڵبه‌ستن بۆ ئه‌و قورئانه‌ی که بۆمان ڕه‌وانه کردوویت)، جا ئیتر خه‌فه‌ت و په‌ژاره دات نه‌گرێت بۆ ئه‌و گه‌له بێ باوه‌ڕه‌، (کاتێک: باوه‌ڕ ناهێنن، کاتێک تۆڵه‌یان لێ ده‌که‌ینه‌وه له دنیادا پێش قیامه‌ت).( مائده ٥:٦٨)

پرسیارێکە کە زۆر پرسیاری لێ دەکرێت و زۆر کەس لەسەر ئەم بابەتە گرنگە نووسیویانە، بەڵام دەمەوێت ئەوەی خودا فەرمووی لە ئینجیلدا بڵاوی بکەمەوە، کە که لامی ئەو ناگۆڕدرێت و ته حریف نابێت. وه رنبا بزانین ئینجیل دەربارەی ئەوە چی دەڵێت:

• • "ئەو قسانەی من فەرمانتان پێ دەکەم هیچی لێ زیاد و کەم مەکەن، هەتا فەرمانەکانی یەزدانی پەروەردگارتان بپارێزن کە من فەرمانتان پێ دەکەم.'( دوا وتار تثنیه ٤: ٢)
• • "هەموو ئەو قسانەی کە فەرمانم پێکردن، ئاگاداربن بیکەن، نە بۆی زیاد بکەن و نە لێی کەم بکەنەوە"( دوا وتار تثنیه ١٢: ٣٢)
• • "لەدوای ئەوەی موسا بە تەواوی لە نووسینی وشەکانی ئەم فێرکردنە بووەوە لە پەڕتووکێک، فەرمانی بە لێڤییەکانی هەڵگرانی سندوقی پەیمانی یەزدان کرد و گوتی: «ئەم پەڕتووکەی تەورات ببەن و لەتەنیشت سندوقی پەیمانی یەزدانی پەروەردگارتان دایبنێن، هەتا وەک شایەتی بەسەرتانەوە لەوێ بێت،( دوا وتار تثنیه ٣١: ٢٤-٢٦)
• • "پەڕتووکی ئەم فێرکردنە لە دەمت جیا نەبێتەوە، بەڵکو بە شەو و بە ڕۆژ لێی وردبەرەوە، بۆ ئەوەی وریابیت بۆ کارکردن بەپێی هەموو ئەو شتانەی تێیدا نووسراوە، ئەو کاتە ژیانت ڕاستەڕێ دەبێت و سەردەکەویت."( یه شوع ١: ٨)
• • "ڕۆحی یەزدان لە ڕێگەی منەوە دوا، وشەکەشی لەسەر زمانم بوو."( ٢ی سامۆئیل ٢٣: ٢)
• • "دڵسۆزی و خۆشەویستی نەگۆڕی منی لەگەڵدایە، بە ناوی منەوە بەهێز دەبێت." ( زه بوره کان ٨٩: ٢٤)
• • "هەموو وشەیەکی خودا بێگەردە، قەڵغانە بۆ ئەوانەی پەنای بۆ دەبەن. هیچ شتێک بۆ وشەکانی زیاد مەکە، نەوەک سەرزەنشتت بکات و بە درۆزن دەربچیت."( په نده کانی سلێمان ٣٠: ٥-٦)
• • "تۆمارەکەی یەزدان بپشکنن و بخوێننەوە: یەکێک لەمانە کەم نابێتەوە، هیچ مێینەیەک نێرەکەی خۆی ون ناکات، چونکە دەمی ئەو فەرمانی داوە، ڕۆحی ئەو کۆیان دەکاتەوە."( ئیشایا ٣٤: ١٦)
• • "دەنگێک دەڵێت: «بانگەواز بکە!» منیش گوتم: «بانگەوازی چی بکەم؟» هەموو مرۆڤێک وەک گژوگیا وایە و هەموو دڵسۆزییەکەی وەک گوڵی کێوی وایە. گژوگیا وشک دەبێت و گوڵ هەڵدەوەرێ، چونکە هەناسەی یەزدان هەڵیکردە سەری، بێگومان گەل وەکو گژوگیان. گژوگیا وشک دەبێت و گوڵ هەڵدەوەرێ، بەڵام پەیامی خودامان بۆ هەتاهەتایە چەسپاو دەبێت"( ئیشایا ٤٠: ٦-٨)
• • "یەزدان دەفەرموێت: «ئەمەش پەیمانی منە لەگەڵ ئەوان: ڕۆحم لەگەڵتدایە و وتەکانی خۆمم خستووەتە دەمی تۆوە، نە لە دەمی خۆت و نە لە دەمی نەوەت و نە لە دەمی نەوەی دوای نەوەت نابڕێنەوە، لە ئێستاوە و هەتاهەتایە،» یەزدان دەفەرموێت"(ئیشایا ٥٩: ٢١)
• • "فەرمایشتی یەزدانم بۆ هات: «پێش ئەوەی لەناو سکی دایکت شێوەت بکێشم، تۆم ناسی، پێش ئەوەی لە منداڵدان بێیتە دەرەوە، تەرخانم کردیت، تۆم کردە پێغەمبەری نەتەوەکان.» بەڵام من گوتم: «ئای، ئەی یەزدانی باڵادەست، وتەبێژی لە توانامدا نییە، چونکە تەمەنم بچووکە.» ئینجا یەزدان پێی فەرمووم: «مەڵێ: ”تەمەنم بچووکە.“ بۆ لای هەرکەسێک بتنێرم دەچیت و هەموو ئەوەی فەرمانت پێ بکەم ڕایدەگەیەنیت. لێیان مەترسە، چونکە من لەگەڵتدام بۆ ئەوەی فریات بکەوم.» ئەوە فەرمایشتی یەزدانە. ئینجا یەزدان دەستی درێژکرد و دەستی لە دەمم دا و پێی فەرمووم: «دڵنیابە، من وتەکانم دەخەمە دەمی تۆوە."(یه رمیا ١: ٤-٩)
• • یەزدانیش پێی فەرمووم: «چاکت بینی، چونکە من لەسەر فەرمایشتەکەم چاودێر[a] دەبم بۆ ئەنجامدانی"(یه رمیا١ : ١٢)
• • "تۆمارێک بۆ خۆت بهێنە و هەموو ئەو وشانەی کە پێم فەرموویت سەبارەت بە ئیسرائیل و یەهودا و هەموو گەلان، لە ماوەی پاشایەتی یۆشیاوە هەتا ئەمڕۆ، هەمووی تێدا تۆمار بکە" (یه رمیا ٣٦: ٢)
• • «ئەی کوڕی مرۆڤ، من تۆم کرد بە چاودێر بەسەر بنەماڵەی ئیسرائیلەوە، لەبەر ئەوە گوێ لە فەرمایشتەکەم بگرە و بە ناوی منەوە ئاگاداریان بکەرەوە. ( حزقیێل ٣٣: ٧)
• • "قسەم لەگەڵ پێغەمبەرەکاندا کرد و بینینی زۆرم بۆ ئاشکرا کردن، هەروەها لە ڕێگەی پێغەمبەرانەوە نموونەم هێنایەوە"( هۆشه ع ١٢: ١٠)
• • "ڕاستیتان پێ دەڵێم: هەتا زەوی و ئاسمان لەئارادا بێت، پیتێک یان خاڵێک لە تەورات لەناو ناچێت، هەتا هەمووی دێتە دی."( مه تا ٥: ١٨)
• • "لەبەر ئەوەی ئەوە ئێوە نین کە قسە دەکەن، بەڵکو ڕۆحی باوکتانە لە ئێوەدا قسە دەکات."( مه تا ١٠: ٢٠)
• • ئاسمان و زەوی بەسەردەچن، بەڵام وشەکانم هەرگیز بەسەرناچن.( مه تا ٢٤: ٣٥)
• • بەڵام هەتا ئەمڕۆش خودا یارمەتی داوم، بۆیە وەستاوم و شایەتی بۆ گەورە و بچووک دەدەم. هیچ ناڵێم جگە لەوەی کە پێغەمبەران و موسا لەبارەی ئەوەی خەریکە ڕوودەدات گوتوویانە،( کرداره کان ٢٦: ٢٢)
• • "ئێمەش ڕۆحی جیهانمان وەرنەگرتووە، بەڵکو ئەو ڕۆحەی لە خوداوەیە، تاکو لەو شتانە تێبگەین کە خودا بەخۆڕایی پێی بەخشیوین. ئەوەی باسی دەکەین لە دانایی مرۆڤەوە نەهاتووە، بەڵکو لە فێرکردنی ڕۆحەوە هاتووە، بەم شێوەیە فێرکردنی ڕۆحی بۆ کەسانی ڕۆحانی لێکدەدرێتەوە."( ١ی کۆره نتیان ٢: ١٢-١٣)
• • "هەموو نووسراوە پیرۆزەکان لە سروشی خودان ، سوودبەخشن بۆ فێرکردن و سەرزەنشت و ڕاستەڕێکردن و لێڕاهێنان لە ڕاستودروستی، تاکو پیاوی خودا تەواو ئامادە بێت بۆ هەموو کارێکی باش"( ٢ی تیمۆتی ٣: ١٦-١٧)
• • "ئێوەش لەدایک بوونەو، نەک بە تۆوێکی فەوتاو بەڵکو نەفەوتاو، بە وشەی زیندووی خودا کە دەمێنێتەوە، چونکە نووسراوە: هەموو مرۆڤێک وەک گژوگیا وایە و هەموو شکۆیەکەی وەک گوڵی کێوی وایە. گژوگیا وشک دەبێت و گوڵ هەڵدەوەرێ، بەڵام فەرمایشتی یەزدان هەتاهەتایە چەسپاو دەبێت ئەمەش ئەو فەرمایشتەیە کە مزگێنیتان پێدرا."( ١ی پێترۆس ١: ٢٣-٢٥)
• • "لە سەرووی هەموو شتێکەوە ئەمە بزانن، کە هیچ پێشبینییەک لە نووسراوە پیرۆزەکاندا بە لێکدانەوەی خودی پێغەمبەرەکە نەنووسراوە، چونکە هەرگیز پێشبینی بە خواستی مرۆڤ نەهاتووە، بەڵکو ڕۆحی پیرۆز ڕابەرایەتی مرۆڤەکانی کردووە، بۆ ئەوەی پەیامی خودا ڕابگەیەنن."( ٢ی پێترۆس ١: ٢٠-٢)
• • "من هەموو ئەوانە ئاگادار دەکەمەوە کە گوێیان لە وشەکانی پێشبینیی ئەم پەڕتووکە دەبێت، هەرکەسێک وشەیەک بۆ ئەم پێشبینییانە زیاد بکات ئەوا خودا ئەو دەردانەی لەسەر زیاد دەکات کە لەم پەڕتووکەدا نووسراون. ئەگەر کەسێکیش وشەیەکی پێشبینییەکانی ئەم پەڕتووکە بسڕێتەوە، خودا لە درەختی ژیان و لە شارە پیرۆزەکە بێبەشی دەکات، ئەوەی لەم پەڕتووکەدا نووسراوە." ( مۆکاشیفه ٢٢: ١٨-١٩)

ئایا دوای ئەوانه، کەسێک دەتوانێت کتێبی پیرۆز ته حریف یان بگۆڕێت؟ بە هیچ شێوەیەک. جا چۆن دەکرێت کاتێک خودای گەورەفەرموێت: " پەیمانی خۆم ناشکێنم " تاکییدیش دە کات کە: " هەتا زەوی و ئاسمان لەئارادا بێت، پیتێک یان خاڵێک لە تەورات لەناو ناچێت، هەتا هەمووی دێتە دی"

دوای فەرمانی خودا چۆن کتێبی پیرۆز دەگۆڕدرێت و دەشێوێندرێت واته ته حریف ده بێت ، "جا ئەم وشانەم لەسەر دڵ و گیانتان دابنێن و وەک نیشانە لەسەر دەستتانی ببەستن و با گوڵنگ بن بە ناوچەوانتانەوە. منداڵەکانیشتان فێر بکەن و پێی بدوێن کاتێک لە ماڵەکانتان دادەنیشن و کاتێک بە ڕێگادا دەڕۆن و کاتێک دەخەون و کاتێک هەڵدەستن، لەسەر چوارچێوەی دەرگاکانی ماڵەکەت و لەسەر دەرگاکانی حەوشەکەت بینووسە،"( دوا وتار١١: ١٨-٢٠)

ئایا وشەی خودا دەگۆڕدرێت یان دەشێوێندرێت( ته حریف ده بێت)؟ با بزانین قورئان چی دەفەرموێت:

(ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم) ئه‌وه‌ی به‌وه‌حی ڕه‌وانه کراوه بۆ تۆ، له قورئانی په‌روه‌ردگارت ده‌وری بکه‌ره‌وه‌، هیچ که‌س نی یه فه‌رمووده‌و گوفتاری ئه‌و زاته بگۆڕێت، دڵنیاش به که هه‌رگیز په‌ناگاو یاریده‌ده‌رێکی وه‌کو ئه‌و زاته‌ت ده‌ست ناکه‌وێت.(الکهف ١٨: ٢٧) وشەی "کتاب" ئاماژە بە قورئان دەکات، بەڵام "که لام" ئاماژە بە کتێبی پیرۆز دەکات و ئینجیلیش دەگرێتەوە چونکە وشەی خودایە. بەگوێرەی ئەم ئایەتە، هیچ جێگرەوەیەکی نیەبۆ فەرمانی ئەو. البیضاوی لە لێدوانەکەیدا دەڵێت: هیچ گۆڕانکارییەک لە که لامیدا نییە، بەڵام هیچ کەسێک ناتوانێت جگە لە خۆی بیگۆڕێت.

هه‌ر بۆ ئه‌وانه مژده‌ی (کامه‌رانی و به‌خته‌وه‌ری) له‌ژیانی دنیادا (که مژده‌ی قورئان و فه‌رمووده‌یه‌) له قیامه‌تیشدا (مژده‌کان هه‌موو ده‌بنه واقع و، هه‌موو مژده قورئانیه‌کان به زیاده‌وه دینه دی)، بێگومان ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی خوا هه‌ر دێنه‌دی و هیچ گۆڕانێکیان به‌سه‌ردا نایه‌ت، ئا ئه‌وه‌یه سه‌رفرازی و کامه‌رانی گه‌وره‌و مه‌زن.( یۆنس ١٠: ٦٤) البیضاوی گوتی: هیچ گۆڕانکارییەک لە وشەکەیدا نییە و هیچ جیاوازییەک لە بەڵێنەکانیدا نییە.

سوێند بێت بێگومان پێغه‌مبه‌رانی پێش تۆش بڕوایان پێنه‌کراوه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌وان دانیان به‌خۆدا گرت له‌سه‌ر ئه‌و بڕوا پێ نه‌بوونه‌یان، ئازارو ئه‌شکه‌نجه‌ش دران، هه‌تا سه‌رئه‌نجام سه‌رکه‌وتنی ئێمه‌یان بۆهات و به‌هره‌وه‌ر بوون پێی و هیچ شتێک نیه بتوانێت ویست و فه‌رمانه‌کانی خوا بگۆرێت، سوێند بێت به‌خوا بێگومان هه‌واڵ و ده‌نگوباسی هه‌ندێک له پێغه‌مبه‌رانت بۆ هاتووه‌.( آلانعام ٦: ٣٤) و لە ئایەتی ١١٥دا بەردەوام دەبێت و فەرمانی پەروەردگارت بە ڕاستی تەواو بووە و هیچ گۆڕانکارییەک لە وشەکانی ئەودا نییە، ئەو بیسه ریێکی دانایە. لە لێکدانەوەی البیضاوی بۆ ئایەتی کۆتایی باس لەوە کراوە کە کتێبی پیرۆز شێواوە بەڵام مانای ئەو شێوانە نییە کە ڕای گشتی موسڵمان دەڵێن، ئێمە بەردەوام دەبین لە ئەنجامدانی.

هەرکەسێک بانگەشەی ئەوە بکات کە دەقی کتێبی پیرۆزی ئەمڕۆ شێواوە، چونکە لە کاتی موحەمەددا ڕاست نەبوو، بە هەڵە ئایەتەکانی قورئانی تۆمەتبار دەکات و دژایەتی دەکات کە وادەردەخات کە نەهاتووە خۆی پوچەڵ بکاتەوە، چونکە یەکێک لە ئامانجە هەرە گرنگەکانی هاتنی قورئان چۆن قورئان دەتوانێت شایەتی لەسەر ڕاستودروستی ئینجیل بدات و بانگەشەی ئەوە بکات کە لەلایەن خوداوە ئیلهامبەخش بووە بۆ ڕێنموویی کردنی خەڵک و پاشان گەڕانەوە و بانگەشەی ئەوە بکات کە شێواوە و متمانەی خۆی لە دەست داوە، چونکە ئەگەر ئەمە ڕاست بێت ئەوا قورئانیش ڕاست نیه.

لە مشکات المصابیح دا هاتووە کە عومەر دەڵێت: خودا محەمەدی بە دڵنیایەوە نارد و کتێبەکەی بۆ نارد، بۆیە خودا ئایەتی بەردبارانی دابەزاند. پێغەمبەر دەستی بە بەردباران کرد و ئێمەش دوای ئەو دەستمان پێکرد. لەکتێبی الله بەردبارانکردنی ئەو کەسەی کە زینایان کردووە، ژن و پیاو ڕیسوا دەکات. ئەگەر بەڵگەکە دووگیانی بێت یان دانپێدانان. ئەوا لە سه ره وه ی بەشی یەکەمی کتێبی سنوورەکان ڕازی بوو، بەڵام کاتێک زیاد کوڕی ثبیت قورئانی کۆکردەوە، ئەو ئایەتەی لە قورئان لابرد بۆ ئەوەی بڵێت عومەر بۆ قورئانی زیاد کردووە. قسەی مەترسیدار هەیە ئەگەر عومەر وەک لە قورئان سورەتی مائده ٥ :٤٥ ئەوەی لە پێگەی خۆی پێناسەی کردووە پشتڕاستی کردووەتەوە، ئەوە ڕاستیەکە دەربارەی قورئانە نەک کتێبی پیرۆز؟

مەحاڵە بە پێی ئەو ڕاستییەی کە باوەڕ بە قورئان بهێنن و بانگەشەی ئەوە بکەن کە کتێبی پیرۆز دروستە و "نەک جێگرەوەی وشەکانی خودا."

ئەمڕۆ زۆر کەس بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئەو کتێبه پیرۆزه ی کە ئەمڕۆ مەسیحیەکان هەڵیانگرتووە هاوشێوەی کتێبی پیرۆزکەی سەردەمی حضره تی محەمەد نییە (٥٧١-٦٣٢ زائینی)، گوایە ئینجیل شێواوە. هۆکارەکەشیان لەسەر ئەو فێرکردنانەیە کە خودا یه ک کتێبی تەوراتی بە موسا بەخشی، نەک پێنج کتێبی پەیمانی کۆن، هه ر وه ها خودا ئینجیلێکی بەخشی بە عیسا، بەڵام ئەمڕۆ چوار ئینجیل و بەردەوامبوونی پەیمانی نوێ دەبینین. کەواتە، ئەمە ئەو شتە نیە کە لە قورئاندا هاتووە.

کەسێک نوسیویەتی: "لە هیچ شوێنێک لە دەقی کتێبی پیرۆز، کتێبی پیرۆز نییە کە پێی دەوترێت کتێبی پیرۆز. ئه م وشە یه خۆی داهێنراوە بۆ ئەوەی کۆمەڵە کتێبێک نیشان بدات. باسێکی تربه غه ڵه ت دەکەن و دەڵێن: "ئەو به شانه ی قورئان کە شایەتی دەدەن بۆ تەورات و ئینجیل و زە بوره کان، ئاماژە بەو شتانە ناکەن کە مەسیحیەکانی ئێستا پێی دەڵێن ئینجیل. (ئەسەدی، ئیسلام و مەسیحیەت: تعارض یا آشتی؟، p.2)

وادیارە لەبیریان چووە کە قورئان پڕە لە واژه و ناوەکانی خاریجی کە لە عبری و ئارامی و سوریانی و یۆنانییەوە هاتوون بۆ نمونە: تەورات و فرقان و موسا و عیسا و ئینجیل و .... هەروەها لەبیریان چووه کەقورئان به کتێبی پیرۆز ده لێت "ئەلکتاب" یانی کتێب و باوەڕدارانی پەیمانی کۆن و پەیمانی نوێ "ئه هلی کتێب" ناودەبات. بڵێیقورئانئیشاڕه بەکام کتێب بکات؟ لە ڕاستیدا عیسای مەسیح لە ئینجیلدا چەندین جار باسی ئەم بابەتەی کردووە،

"عیسا لەبەردەم قوتابییەکانیدا زۆر پەرجووی دیکەی کرد کە لەم پەڕتووکەدا نەنووسراوە." ( یوحه نا ٢٠: ٣٠)

"لە پەڕتووکی زەبووردا نووسراوە:...." ( کرداره کان ١: ٢٠)

بەڵام خودا ڕووی لێ وەرگێڕان و وازی لێ هێنان ئەستێرەکانی ئاسمان بپەرستن، وەک لە پەڕتووکی پێغەمبەراندا نووسراوە:.." ( کرداره کان ٧: ٤٢)

لێرەدا پێویستە ئەوە ڕوون بکەمەوە کە کتێبی پیرۆز (Bible)مانای چییە؟ لە ئینگلیزیدا وشەی بایبل له وشەی یۆنانییە بۆ "بیبلۆس" و لە لاتینیدا وشەی "بیبلیا" هەردووکیان بە واتای کتێبه کان دێت. بە تێپەڕبوونی کات، "بیبلیا" هات بۆ باسکردنی دەقە جۆراوجۆرەکان، کتێبەکان، و لە کۆتاییدا کۆکراوەی ٦٦ کتێبی پەیمانی کۆن و پەیمانی نوێ کە کتێبی پیرۆز پێکدێنن.

قورئان بەبەردەوامی باسی "کتێبی پیرۆ"ز دەکات. لە سورەتی دووەمی قورئانەوە ئایەتەکانی سوڕه ی بەقرەتان بۆ باس دەکەم:

"یادی ئه‌ونیعمه‌ته بكه‌نه‌وه كاتێك كتێبی (ته‌ورات) و جیاكه‌ره‌وه‌ی (ره‌واو، ناڕه‌وامان) به‌خشی به موسا بۆ ئه‌وه‌ی ڕێبازی هیدایه‌ت بگرنه‌به‌ر (له گومڕایی ڕزگارتان ببێت)."( البقره ٢: ٥٣)

"سوێند بێت بێگومان ئێمه ته‌وراتمان به‌خشی به موساو به‌رده‌وام دوای ئه‌ویش پێغه‌مبه‌رانمان ڕه‌وانه كردو به عیسای كوری مه‌ریه‌م به‌ڵگه‌و نیشانه‌و موعجیزه‌ی جۆراو جۆرمان به‌خشی هه‌روه‌ها پشتگیریمان كرد به فریشته (جبرئیل)، ئایا چۆن ده‌بێت هه‌ر كاتێك پێغه‌مبه‌رێكمان ڕه‌وانه كردبێت، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئاره‌زووه‌كانی ئێوه‌دا نه‌گونجا بێت، خۆتان به‌زل زانیوه‌و لووتتان به‌رز كردۆته‌وه‌و بڕواتان نه‌هێناوه‌، ئه‌وسا ده‌سته‌یه‌كتان (به‌رنامه‌ی خواتان) به درۆ زانیووه‌و هه‌ندێكیشتان پێغه‌مبه‌رانتان ده‌كوشت."( البقره ٢: ٨٧)

"ده‌سته‌یه‌ك له‌وانه‌ی كتێبمان پێبه‌خشیون (قورئان) به‌چاكی و به‌وردی ده‌وری ده‌كه‌نه‌وه‌، ئه‌وانه باوه‌ڕیان پێی هه‌یه‌و باوه‌ڕی پێ ده‌هێنن به‌ڵام ئه‌وه‌ی بڕوای پێی نه‌بێت، ئا ئه‌و جۆره كه‌سانه له خه‌ساره‌تمه‌ندو زه‌ره‌رمه‌نده‌كانن." ( البقره ٢: ١٢١)

کاتێک ئێمە قورئان دەخوێنینەوە، سەرچاوە ڕوون و ڕاستەوخۆکان بۆ ئینجیل نمونەیەکی دیاریکراو بەکاردێنن. ئەمە چەند ئایەتێک لە قورئانە کە لە ئینجیلدا ئاماژەیان پێکراوە.

ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) خوا قورئانی بۆ تۆ به‌ڕاست و دروست (به چه‌ند قۆناغێک) دابه‌زاندووه‌، به‌ڕاست دانه‌ری سه‌رجه‌م کتێبه پێشووه‌کانی پیش خۆیه‌تی (پێش ده‌ستکاری کردنیان)، هه‌روه‌ها ته‌وراتی بۆ (موسا) و ئینجیلی بۆ (عیسا) ڕه‌وانه کردووه له پێش قورئاندا... له‌کاتێکدا هیدایه‌ت و ڕێنموویی به‌خشی خه‌ڵکی بوون، هه‌روه‌ها جیاکه‌ره‌وه‌ی حه‌ق و به‌تاڵی نارده خواره‌وه (که قورئانه‌)، بێگومان ئه‌وانه‌ی بڕوایان نه‌هێنا به ئایاته‌کانی خوا، بۆ ئه‌وان سزایه‌کی سه‌خت (له دواڕۆژدا) هه‌یه‌، بێگومان خوای گه‌وره باڵاده‌سته‌و خاوه‌نی تۆڵه‌و سزایه (له بێ باوه‌ڕان). (آل عمران ۳: ۳-۴)

هه‌روه‌ها خوای گه‌وره فێری کتێب و نووسین و دانایی و ته‌ورات و ئینجیلی ده‌کات.( آل عمران ٣: ٤٨)

ئه‌ی خاوه‌ن کتێبه‌کان، ئێوه بۆ له ئیبراهیم ده‌دوێن و (هه‌ریه‌که‌تان واداده‌نێت که له‌سه‌ر ئاینی ئه‌وه‌) خۆ ته‌ورات و ئینجیل دوای ئه‌و ڕه‌وانه کراون، ئه‌وه بۆ عه‌قڵ و ژیرتان ناخه‌نه‌کارو تاکه‌ی ژیرنابن؟!( آل عمران ٣: ٦٥)

ئینجا به‌شوێن ئاسه‌واری هه‌موو پێغه‌مبه‌رانی (نه‌وه‌ی ئیسرائیلدا) عیسای کوڕی مه‌ریه‌ممان هێنا، که ڕاستی ته‌وراتی ده‌رده‌خست و پشتیوانی لێده‌کردو ئینجیلیشمان پێدا، که هیدایه‌ت و نوور و ڕووناکی تێدایه و پشتگیریی ته‌وراتی پێش خۆیه‌تی، هیدایه‌ت و ڕێنموویی و ئامۆژگاریه بۆ ئه‌و که‌سانه‌ی که له خوا ده‌ترسن و پارێزکارن.( مائده ٥: ٤٦)

خۆ ئه‌گه‌ر به‌ڕاستی هه‌ستانایه به‌په‌یڕه‌و و پیاده کردنی ته‌ورات و ئینجیل (که مژده‌ی زۆری تیایه ده‌رباره‌ی ئیسلام و محمد (صلی الله علیه وسلم)و ئه‌و قورئانه‌ش که له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگاریانه‌وه بۆیان هاتووه‌ته خواره‌وه (ئه‌و کاته به‌رووبوومی دره‌خته‌کان زۆر و زه‌به‌نده ده‌که‌ین و به‌ره‌که‌ت ده‌خه‌ینه جیهانی دانه‌وێڵه‌و سه‌وزه و خۆراکه‌کانی تره‌وه‌)، ئه‌و کاته خۆراکیان ده‌خوارد له ڕا سه‌رو له‌به‌ر پێیانه‌وه‌، ده‌سته‌یه‌ک له‌وانه که‌سانێکی ژیرو دادپه‌روه‌ر و میانه‌ڕه‌و به ویژدانن، که‌چی زۆربه‌شیان ئه‌و کاروکرده‌وه‌ی که ده‌یکه‌ن زۆر نادروست و نابه‌جێ یه‌.( مائده ٥: ٦٦)

(ئه‌ی محمد (صلی الله علیه وسلم) بڵێ: ئه‌ی خاوه‌نانی کتێب، ئێوه له‌سه‌ر هیچ به‌رنامه‌و په‌یڕه‌وو پڕۆگرامێک نین، هه‌تا به‌چاکی په‌یڕه‌و و پیاده‌ی ته‌ورات و ئینجیل و ئه‌وه‌ی (له‌م دواییه‌دا، که قورئانه‌) نه‌که‌ن که له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارتانه‌وه بۆتان دابه‌زیووه‌، سوێند بێت به‌خوا زۆربه‌یان ئه‌وه‌ی نێردراوه‌ته خواره‌وه بۆت له لایه‌ن په‌روه‌ردگارته‌وه یاخی بوون و سته‌میان زیاد ده‌کات و نغرۆیان ده‌کات له بێ باوه‌ڕیدا (که‌چی له‌جیاتی گوێڕایه‌ڵی و ملکه‌چیی زۆربه‌یان هه‌وڵ ده‌ده‌ن شت هه‌ڵبه‌ستن بۆ ئه‌و قورئانه‌ی که بۆمان ڕه‌وانه کردوویت)، جا ئیتر خه‌فه‌ت و په‌ژاره دات نه‌گرێت بۆ ئه‌و گه‌له بێ باوه‌ڕه‌، (کاتێک: باوه‌ڕ ناهێنن، کاتێک تۆڵه‌یان لێ ده‌که‌ینه‌وه له دنیادا پێش قیامه‌ت).( مائده ٥: ٦٨)

"...یادی ....کاتێک فێری نووسین و دانایی و ته‌ورات و ئینجیلم کردیت بکه وه.... "( مائده ٥: ١١٠)

"... و به‌ڵێنه به‌ڕاستی له‌سه‌ر خوایه و باس کراوه له ته‌ورات و ئینجیل و قورئاندا، ..." ( التوبه ٩: ١١١)

" ... ئه‌وه‌نموونه‌و پێناسه‌یانه له‌ته‌وراتدا، نموونه‌و پێناسه‌شیان له‌ئینجیلیشدا وه‌ک ڕوه‌کێک وایه که‌له‌سه‌ره‌تاوه‌چه‌که‌ره‌بکات، جا چه‌که‌ره‌که‌ی به‌هێز کردبێت، پاشان ئه‌ستوور ببێت و ڕابوه‌ستێت له‌سه‌ر قه‌ده‌که‌ی، ..." ( الفتح ٤٨: ٢٩)

ئێمە لە هەموو ئەو ئایەتانەدا کە ئاماژە بە ئینجیل دەکەن لە قورئاندا نموونەیەک دەدۆزینەوە کە بە تەنیا باسی ئینجیل نەکراوە، بەڵکو بە باسکردنی تەورات پێش هاتووە. بەڵام تەنها یەک جیاکاری هەیە بۆ ئەم شێوازە.

" بێگومان ئێمه نوح و ئیبراهیممان ڕه‌وانه‌کردووه‌، له‌نه‌وه‌کانیشیاندا پێغه‌مبه‌رایه‌تی و کتێبی ئاسمانیمان دابه‌زاندووه‌، جا له‌نه‌وه‌کانیاندا که‌سانێک هه‌بوون که‌رێگه و ڕێبازی هیدایه‌ت و خواناسی گرتۆته‌به‌ر، زۆربه‌شیان خوانه‌ناس و لارو وێر بوون" ( الحدید ٥٧: ٢٦)

لەگەڵ ئەوەشدا، شێوازەکە هەمان شێوە یه، چونکە ئەم پێغەمبەرانە لە کوێوە ئاماژەیان پێکراوە؟ ئێمە وەڵامەکە لە تەوراتدا دەدۆزینەوە.

پرسیارێک که پێش دێت ئەوە یه: بۆچی ئەم شێوازە قورئانییە لە ناوهێنانی تەورات و ئینجیلدایه؟ ئایا قورئان دەیەوێت لەخاڵێکی گرنگ ئاگادارمان بکات و ڕێنموویمان بکات؟بەڵێ کێشەیەکی گرنگ هەیە وەک قورئان پێمان دەڵێت پێویستە تەورات بخوێنین بۆ ئەوەی لە ئینجیل تێبگەین لە هەمان کاتدا ناکرێت تەورات تێبگەین بەبێ ئەوەی وێنەی تەواوی ئینجیل بزانین. لە ڕاستیدا پەیامی ئینجیل و تەورات هەر یه که، ئینجیل و تەورات موعجیزەیەکن لەلایەن خوداوە بۆ ئەوەی ڕێنمووییمان بکات لەڕێگەوە ڕێبازێکی ڕاست و دروستدا.

عیسا ( س.ع ) وتی:"نووسراوە پیرۆزەکان دەپشکنن، چونکە وا دەزانن ژیانی هەتاهەتایی بۆ ئێوە تێدایە. ئەم نووسراوانەش شایەتیم بۆ دەدەن" ( یوحه نا ٥: ٣٩). هانی داین کە تەورات بخوێنین، چونکە تەورات شایەتی لەسەر دەدات و بە وتنەوەی ئەم ئایەتانە جەخت دەکاتەوە:"ئینجا پێی فەرموون: «ئەم قسانەم بۆ کردن کاتێک لەگەڵتان بووم: پێویستە هەموو ئەوانەی لە تەوراتی موسا و پێغەمبەران و زەبووردا دەربارەی من نووسراون بێنە دی"( لۆقا ٢٤: ٤٤). "وا بیر نەکەنەوە من هاتووم تەورات یان نووسراوی پێغەمبەران بسڕمەوە، نەهاتووم بۆ سڕینەوەیان، بەڵکو هاتووم بۆ تەواوکردنیان. ڕاستیتان پێ دەڵێم: هەتا زەوی و ئاسمان لەئارادا بێت، پیتێک یان خاڵێک لە تەورات لەناو ناچێت، هەتا هەمووی دێتە"( مه تا ٥: ١٧-١٨)

ئینجیل فێری ئەوە دەکات: "هەموو نووسراوە پیرۆزەکان لە سروشی خودان سوودبەخشن بۆ فێرکردن و سەرزەنشت و ڕاستەڕێکردن و لێڕاهێنان لە ڕاستودروستی، تاکو پیاوی خودا تەواو ئامادە بێت بۆ هەموو کارێکی باش."( ٢ی تیموتی ٣: ١٦-١٧) "هەروەها پەیامی پێغەمبەرانمان هەیە کە بە تەواوی پشتی پێ دەبەسترێت، چاک دەکەن کە گرنگی پێ بدەن، هەروەک چۆن گرنگی بەو چرایە دەدەن کە لە شوێنێکی تاریکدا دەدرەوشێتەوە هەتا ئەو کاتەی ڕۆژ دەبێتەوە و ئەستێرەی بەیان لە دڵتاندا هەڵدێت. لە سەرووی هەموو شتێکەوە ئەمە بزانن، کە هیچ پێشبینییەک لە نووسراوە پیرۆزەکاندا بە لێکدانەوەی خودی پێغەمبەرەکە نەنووسراوە، چونکە هەرگیز پێشبینی بە خواستی مرۆڤ نەهاتووە، بەڵکو ڕۆحی پیرۆز ڕابەرایەتی مرۆڤەکانی کردووە، بۆ ئەوەی پەیامی خودا ڕابگەیەنن." ( ٢ی پێترۆس ١: ١٩-٢١) گومانی تێدانیە، کە تەورات و ئینجیل ئاماژەیان بە (پاشماوەکان) و فۆرقان و الله المحافظ (کتێبی پارێزراو) و (وشەی خوا) لە دژی هەر گۆڕان و شێواندنێک( ته حریف) پارێزراوە، چونکە ئەوانە یەکێکن لە نیشانەکانی خودا.