قوئان ده فه رمێت هه‌ر بۆ ئه‌وانه مژده‌ی (کامه‌رانی و به‌خته‌وه‌ری) له‌ژیانی دنیادا (که مژده‌ی قورئان و فه‌رمووده‌یه) له قیامه‌تیشدا (مژده‌کان هه‌موو ده‌بنه واقع و، هه‌موو مژده قورئانیه‌کان به زیاده‌وه دینه دی)، بێگومان ئه‌و به‌ڵێنانه‌ی خوا هه‌ر دێنه‌دی و هیچ گۆڕانێکیان به‌سه‌ردا نایه‌ت، ئا ئه‌وه‌یه سه‌رفرازی و کامه‌رانی گه‌وره‌و مه‌زن. یۆنس ئایه تی ٦٤
زۆرێک لە ڕاڤەکارانی(مفسران) قورئان ووتویایە کە خەون و خەیاڵ مزگێنی باشە دەدات بۆ ئەم دنیایە .بۆ نمونە (ابن کثیر ) لە تەفسیرێکی خۆی دەڵێ : مزگێنییە بۆ ژیانی هەم دونیا و هەم قیامەت " ئەو وتی خەونی باش لە لایەن ئیماندارەوە دەبینرێت و یان بەو ئیلهام دەبێت (تفثیر ابن کثیر)
ابن قتیبە الدینوری" لە کتێبێکی خۆی دا لە بارەی خەونەوە دەڵێ" هیچ شتێک لە زانستی جۆراوجۆرەوە کە خەڵک سەرگەرمی ئەون بۆ خەڵک بوونی (وجودی) نییە کە ناڕوونتر و ناسکتر تر و نەجیب تر و سەخت و دژوارتر لە خەون بێت " لە بەر ئەوەی کە خەونو خەیاڵ جۆرێک لە تێگەیشتن و ڕوونکردنەوەی ڕاستییەکانە.
انس ابن مالک لە سەر پێغەمبەری خوا دەگێڕێتەوە و دەڵێ: خەونێکی باش کە گەیشتۆتە ئەنجامی خۆی و ڕاستییەکەی دەرکەوتووە "لە پیاوێکی باش و دروستکار یەکێک لە ٤٦ بەشی پێغەمبەرییە.(صحیح البخاری)
۳ جۆر خەیاڵ هەیە. امام ترمذی له محمد بن سیرین کە لە ابوهریرە باس دەکات " دەگێڕێتەوە کە پێغەمبەر فەرموی :۳ جۆر خەیاڵ وجودی هەیە: ١. خەیاڵی ڕاستی ٢. خەیاڵیک کە کەسەکە بۆ خۆی لەگەڵ خۆی قسە دەکات(ئەو شتانەی بە درێژایی ڕۆژ بیری لێ دەکەیتەوە بە شەو دەیبینیت) ٣. خەیاڵی شەیتان (شەیتان)لە خەون دا دەیهەوێ ئێوە خەمبار کات .
لەو خەیاڵانە کەلە لایەن اڵڵە وە یە" دوو جۆرن : ابن بطال وتی: خەیاڵەکان دو جۆرن یەکەمیان ئاشکراو دیارە : بۆ نمونە کەسێک خەیاڵ بکات کەسێکی تر ببینێت و لە ڕۆژ دا لەگەڵ ئەو کەسە چاوپێکەوتنی هەبێت. ئەو جۆرە خەیاڵە پێویستی بە لێکدانەوە نییە.دوهەم ئەو خەیاڵانەی وا هێمایەکیان هەیەو ئێوە ماناکەیان نازانن مادام ئەو خەونە کەسێک کە زانیاری لەسەر لێکدانەوەی خەون و و خەیاڵ هەبێت " لێکی بداتەوە یان تەعبیری کاتەوە.
لەبەر ئەوەی زۆر لەو هێمایانە زەریف و ئاڵۆزن. تەنانەت لە حەدیسیش دا بە ڕوونی ئاماژە بە هاوبەش کردنی خەیاڵی باش بۆ کەسانی تر دەبینین" بەڵام خەیاڵی خراپ و شەڕانگێز نابێ هاوبەش بکرێت. ابوسعیدالخدری گوتی: پێغەمبەر فەرموی:هەر کەس لەئێوە ئەگەر خەونێکتان بینی کە پەسەند بوو " کەواتە لە لایەن خوا وەیە و دەبێ شوکرانەبژێر بی و بۆ خەڵکانی تری بگێڕیەوە. بەڵام ئەگەر خەیاڵێکی تر ببینێ کە حەزی لێی نییە کەواتە ئەو خەونە لە لایەن شەیتانەوەیە. دەبێ لە شەڕی ئەو پەنا بەرین بۆ اڵڵە و نابێ بۆ کەسیشی بگێڕینەوە لەبەر ئەوەی زیانێکی پێ ناگەیێنی [صحیح مسلم]
خەیاڵە ڕاستییەکان لە ڕۆژەکانی کۆتایی دا زیاد دەکات.ابن سیرین دەڵێ:گوێم لێ بوو کە ابوهریرە دەیوت؛ پێغەمبەر فەرموی له زه مانه کانی اخر دا خه وه کانی باوه ڕداران زۆر که م درۆ ده ر دێن. [صحیح البخاری]
ابن ابی جمرە دەڵێت: هەر بەو شێوەیەکە لە حەدیسەکان دا ئاماژەیان پێ کردووە " دەلیلی ئەوەی کە لە ڕۆژەکانی کۆتایێ خەیاڵە ڕاستیەکان دەبینن ئەوەیە کە ئەوان لە کاتەکانی کۆتایی غەریب دەبن .ئیسلام بە شێوەی شتێکی غەریب و نەناسراو دەستی پێ کرد و هەر بۆ ئەو حاڵەتەش دەگەڕێتەوە " یانی غەریب و نەناسراو دەبن. هەر بۆیەش بە مزگێنی پێدان بە بێگانەکان دڵخۆشیان بەدیاری پێ بدەن.
عابید ئەڵڵا بن عومەر ڕایگەیاند کە لە شەوی دەسەڵاتدا چەند کەسێک خەونیان پێوە دیاربوو لە حەوت ڕۆژی کۆتایی مانگی ڕەمەزاندا. پێغەمبەریش گوتی: دەبینم خەونەکانت یەکدی بەهێز دەکات کە شەوی قادر لە حەوت شەوی کۆتایی ڕەمەزاندایە بۆ ئەوەی ئەوەی بەدوایدا بگەڕێت، لە حەوت ڕۆژی کۆتایی ڕەمەزاندا بەدوایدا دەگەڕێت. (سەحیحی بوخاری)
لەبەر ئەوە خوا ئەمڕۆ لە ڕێگەی خەون و بینینەوە قسە دەکات بۆ ئەوەی ئێمە لە کۆتایی کاتەکاندا دەژین و هەموو جیهان بە ڕۆژگارێکی سەختدا تێدەپەڕێت.
خەون و بینینەکان ڕێگای ڕاستەوخۆی خوا بوون بۆ پەیوەندی کردن لەگەڵ خەڵکدا لە تەورات و ئینجیل. تەورات و ئینجیل باس لەو پێشبینیە دەکەن کە خوای گەورە لە ڕۆژانی دواییدا لە ڕێگەی خەون و بینینەوە قسەی لەگەڵ خەڵکدا دەکات.
ئێمه له کتێبی ته وڕاتدا ده خوێنینه وه :"پاش ئەمان، ڕۆحم بەسەر هەموو خەڵکدا دەڕێژم. کوڕان و کچانتان پەیامی خودا ڕادەگەیەنن پیرەمێردەکانتان خەون دەبینن،گەنجانتان بینینیان بۆ ئاشکرا دەکرێت." کتێبی یؤئیل ٢: ٢٨
هه ر وه ها خودا له ئینجیل له به شی کردار ( اعمال ) ده فه رمێت: خودا دەفەرموێ، لە ڕۆژانی کۆتاییدا ڕۆحم بەسەر هەموو خەڵکدا دەڕێژم. کوڕان و کچانتان پەیامی خودا ڕادەگەیەنن، گەنجانتان بینینیان بۆ ئاشکرا دەکرێت، پیرەمێردەکانتان خەون دەبینن. تەنانەت بەسەر بەندە و کەنیزەکانیشم، لەو ڕۆژانەدا ڕۆحی خۆم دەبارێنم و ئەوانیش پەیامی خودا ڕادەگەیەنن.
کەواتە، ئەگەر خەونێکت لە خواوە هەبێت مەترسە لە هاوبەش کردنی لەگەڵ ئێمە.
خوا ئەمڕۆ لە ڕێگەی خەون و بینینەوە قسە دەکات. کاتێک لە لێکدانەوە راستەقینەی ئەم خەونانە تێدەگەین، دەتوانین بەپێی مەبەستی ئەو بژین ئەو لەوانەیە ئێستا قسەت لەگەڵ بکات. وەڵامەکەت چییە؟ گەڕان بۆ تێگەیشتن لە سروشت و ئامانجی خەونەکەت زۆر گرنگە. ئێمە پابەندین بە یارمەتیدانی ئێوە بۆ تێگەیشتن لە خەونە خودابەخشەکانت.
